vakkalchiliklar keltirib chiqaradigan salbiy omillarni ko‘ra bilishga yor
dam beradi.
Korxonaning faoliyati va uni tahlili ju d a ko ‘p subyektlar: kreditorlar,
davlat boshqaruv organlari va raqobatdagi firma mutaxassislari uchun zarur.
A m m o ular o ‘z m aqsadlaridan kelib chiqib, faoliyatni
baholashda h ar xil
nuqtai nazardan yondashadilar. U larni k o ‘proq korxonaning nafaqat
m oliyaviy ko ‘rsatkichlari, balkt uning m oddiylashm agan, intellektual
mulklari, ilmiy salohiyati, innovatsion va investitsion aktivligi ko‘rsatkichlari
ham qiziqtiradi.
X o‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini baholashga yo‘naltirilgan
usullari ularning mulk va faoliyat yuritish shakli ham da boshqa shunga
o ‘xshash om illariga qarab h a r xil bo'ladi. Quyida aksiyadorlik jam iyati
faoliyatini baholashni ко‘rib chiqamiz.
Korxona aksiyadorlari uchun asosiy narsa bu,
kom paniyaning foyda
bilan faoliyat ko‘rsatishidir. Ularni yana foydaning qanday bo ‘linishi, uning
qaysi qismi investitsiyalanayapti, qaysi qismi dividend holda to ‘lanayapti
va hokazolar ham qiziqtiradi.
Korxonaning ikkita ko‘rsatkichi — aksiyalangan kapital va oddiy aksi-
yaga ko'chirilgan toza foydasi, m ulkdorlar investitsiyasining um um an foy-
daliligini ko'rsatadi. Uchinchi ko'nsatkich — bitta aksiyaga beriladigan foy
da, hisobot davridagi investitsiya har bir bo ‘lagining foydani olishdagi ish-
tirokini ko‘rsatadi.
Toza aksiyalangan kapitalning foyda normasi koeffitsientlarni tahlil
qilishda eng ko ‘p ishlatiladigan ko'rsatkich hisoblanadi. Foydaning yil
davom ida hosil bo'lishini hisobga olib, bu k o ‘rsatkichni yilning oxirida-
gisi emas, balki uning o 'rtach a qiymati ko‘proq ishlatiladi.
Oddiy aksiyalatga nisbatan foyda m e’yori
asosan fondlar bozori tahl-
ilc h ila ri u c h u n g in a z a ru r, ch u n k i bu k o rx o n an in g “ so g‘lo m lig i” ni
ko'rsatadigan ko'rsatkich hisoblanadi.
Korxona rahbarlari va aksiyadorlar uchun eng m uhim i, bitta aksiyaga
kelayotgan foyda bo‘lib, shu sababli ham korxona faoliyatini strategik re-
jalashtirishda, maqsad va vazifalarni belgilashda ushbu ko'rsatkich asos
qilib olinadi. Buning ustiga, shu ko'rsatkichlar asosida m utaxassis-tah-
lilchilar kelajak
faoliyatni rejalashtiradilar, solishtiradilar va korxonaning
“kuchayayotgan”lik yoki “kuchsizlanayotgan’Mik omillarini aniqlaydilar.
Bozor ko‘rsatkichi qilib quyidagi ikkita koeffitsient, ya’ni: bitta aksiya
foydasini aksiyaning narxiga nisbati va aksiyalarning bozor narxini uning
balans narxiga nisbati olingan. Birinchi koeffitsient korxona faoliyati na-
tijalarini, kelajagini bozor tom ondan qanday baholanganligini ko‘rsatadi,
shu asosda ko'proq bozorda sotiladi. Koeffitsient faoliyat tarm o g 'i va
kom paniyaning turiga qarab o ‘zgaradi.
Ikkinchi koeffitsient esa, kom paniyaning to 'liq faoliyat natijalarini
133
berolmasligini
hisobga olib, faqat solishtirish uchungina ishlatiladi, xolos.
Korxonalar faoliyatining kreditorlar, ssuda beruvchi firmalar tom onidan
baholanishi ham muhim ahamiyatga ega.
Kreditor yoki ssuda beruvchi muvaffqiyatli faoliyat ko‘rsatayotgan kor-
xonani mablag' bilan ta ’minlab, o ‘z maqsadlariga erishishga intiladi. Shu
ning uchun kreditor uzoq yillarga qarz berayotganda korxona faoliyatida
kutilishi mumkin boigan to'siqlarni, tavakkalchiliklarni diqqat bilan tahlil
qiladi. Bunday baholash kreditorni qanchalik himoyalanganligini va kor-
xonani qarz kapitaliga qanchalik bog‘liq ekanligini aniqlashga imkon beradi.
Yuqoridagi m e’yoriy koeffitsientlar tizimi korxona rahbadyatining ishlab
chiqarishga ta ’sir qiladigan qarorlariga asos bo‘ladigan tahlillar uchun ish
latiladi.
M oliyaviy hisobot korxona faoliyatini
baholashdagi asosiy hujjat
hisoblanadi. Odatda, tajribali auditorlar o ‘z ishini faqat moliyaviy hiso-
botni o ‘rganishdan boshlaydi, ularning korxonaning ilmiy-texnik salohiy
ati yoki intellektual mulklari qiziqtirmaydi.
Tahlillardan shu narsa ko'rinib turibdiki, bozor sharoitida korxonalar
ning yaxshi faoliyat ko‘rsatishining asosiy omili innovatsiya b o ‘lsa ham ,
tah lil ja ra y o n la rid a e ’tib o r faqat quyidagilar bilan b og‘liq b o ‘lgan
ko'rsatkichlargagina qaratilmoqda:
— moliyaviy koeffitsientlar to'plam i;
— moliyaviy ko‘rsatkichlar;
— korxonaning o‘z kapitalidan foydasi;
— oddiy aksiyalarga nisbatan foydasi;
— bitta aksiyaga to ‘g‘ri keladigan foyda;
— aksiyalarning bozor va balansli qiymatlari nisbati;
— o ‘z -o ‘zini qoplash koeffitsienti.
Shy m unosabat bilan hozirgi kuchli raqobat sharoitida ilmiy ishlab
chiqarish
korxonalari faoliyatini, ayniqsa, innovatsiya faoliyatini tahlil
qilishning yangi, samarali usullarini ishlab chiqish va joriy etish m uhim
hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: