Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al

podstanovkalar
).
Bir xil alifbodan foydalangan holda ochiq matnni boshqa matnga murakkab yoki qiyin 
qoida bo’yicha almashtirish o’rniga qo’yish hisoblanadi. Yuqori kriptobardoshlilikni 
ta’minlash uchun katta kalitlardan foydalanishga to’g’ri keladi.
O’rin almashtirishlar (
perestanovkalar
)
Bu ham uncha murakkab bo’lmagan kriptografik akslantirish hisoblanadi, odatda 
boshqa usullar bilan birgalikda foydalaniladi.
Gamma qo’shish (
Gammalash
)
Bu usulda kalit asosida generatsiya qilinadigan psevdotasodifiy sonlar ketma-ketligi 
ochiq matn ustiga qo’yiladi.
Blokli shifrlar shifrlanadigan matn blokiga qo’llaniladigan asosiy akslantirish usullarini 
(mumkin bo’lgan takrorlashlar va navbatlar bilan) tasvirlaydi. Blokli shifrlar yuqori 
kriptobardoshlilikka ega ekanligidan amalda u yoki bu sinf akslantirishidan ko’proq 
uchraydi. Amerika va Rossiyaning shifrlash standartlari aynan shu sinf shifrlariga 
asoslangan.
Axborotni nosimmetrik algoritmlar asosida kriptografik ximoyalash tamoyillari
Asimmetrik kriptotizimlarda axborotni shifrlashda va rasshifrovka qilishda turli 
kalitlardan foydalaniladi:
- ochiq kalit K axborotni shifrlashda ishlatiladi, maxfiy kalit k dan hisoblab chiqariladi;
- maxfiy kalit k , uning jufti bo’lgan ochiq kalit yordamida shifrlangan axborotni 
rasshifrovka qilishda ishlatiladi.
Maxfiy va ochiq kalitlar juft-juft generatsiyalanadi. Maxfiy kalit egasida qolishi va uni 
ruxsatsiz foydalanishdan ishonchli ximoyalash zarur (simmetrik algoritmdagi shifrlash 

---

kalitiga o’xshab). Ochiq kalitning nusxalari maxfiy kalit egasi axborot almashinadigan 
kriptografik tarmoq abonentlarining har birida bo’lishi shart.
Asimmetrik kriptotizimda shifrlangan axborotni uzatish quyidagicha amalga 
oshiriladi:
1. Tayyorgarlik bosqichi:
- abonent V juft kalitni generatsiyalaydi: maxfiy kalit k
V
va ochiq kalit K
V
;
- ochiq kalit K
V
abonent A ga va qolgan abonentlarga jo’natiladi.
2. A va V abonentlar o’rtasida axborot almashish:
- abonent A abonent Vning ochiq kaliti K
V
yordamida axborotni shifrlaydi va 
shifrmatnni abonent Vga jo’natadi;
- abonent V o’zining maxfiy kaliti k
V 
yordamida axborotni rasshifrovka qiladi. Hech 
kim (shu jumladan abonent A ham) ushbu axborotni rasshifrovka qilaolmaydi, chunki 
abonent Vning mahfiy kaliti unda yo’q.
Asimmetrik kriptotizimda axborotni ximoyalash axborot qabul qiluvchi kaliti k
V
ning 
mahfiyligiga asoslangan.
Asimmetrik kriptotizimlarning asosiy hususiyatlari quyidagilar:
1. Ochiq kalitni va shifr matnni himoyalangan kanal orqali jo’natish mumkin, ya’ni 
niyati buzuq odamga ular ma’lum bo’lishi mumkin.
2. SHifrlash Ye
V 
: M 
►
C va rasshifrovka qilish D
B
: S 
►
M algoritmlari ochiq.
Shifrlash standartlari. Kriptografik kalitlarni boshqarish. Xeshlash funktsiyasi