Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

6- Mavzu: Metallarni e
govlash va egov bilan ishlash
 
Reja: 
1. Egovlar tasnifi 
2. Egovlash usullari. 
3. Egov turlari 
 
Egovlar tasnifi 
Egovlash metall yoki detallarga ishlov berish, ularning ma’lum qatlamining 
olib tashlanishidir. Egov bilan detalga talab etilgan o‘lcham bo‘yicha shakl berish, 
detallarni payvandlashga tayyorlash, detall yuzalarini tekislash, o‘yiq, teshik va 
boshqa konstruktiv elementlarga ishlov berish mumkin. 
Egov po‘latdan yasalgan ma’lum profilga ega bo‘lgan brusokdan iborat 
asbob. 
Uning ishchi qismi, quyruq qismi, qirrasi va ensiz tomoni bor. Ishchi qismi 
kertiklardan iborat. Egovlar U10, U13A va legerlangan po‘latdan yasaladi. 
Kertiklarni asosiy elementlari va turlari. Kertiklar egov sirtida tish xosil 
qiladi. Ular ishlov beriladigan sirtdan qirindi chiqaradi. Egov tishlarini tish 
kertiklash mashinalarida maxsus zubilalarda xosil qilinadi, bundan tashqari, 
nakatklash usuli bilan tish profillari yasaladi. Har qanday tishning orqa burchagi, 
o‘tkirlik burchagi va oldingi burchagi bo‘ladi. 
Egov dastalari va ularni tanlash, egovlashga tayyorlash va egovlash usullari. 
Egovlarning dastalari zarang qayin, shumtol, presslangan qog‘ozdan tayyorlanadi.
Ularning uzunligi egov quyrug‘i uzunligidan 1,5 marta katta olinadi. Egovga 
dastani mahkamlash uchun parmalab yoki kuydirib kichkina teshik ochiladi. 
Egovning quyrug‘i shu teshikka tiqiladi va dastani dastgohga urib mahkamlanadi. 
Dasta yorilib ketmasligi uchun dastaga metall halqa kiydirib qo‘yilgan. 
Odatda detallar tiskilarga qisib qo‘yib egovlanadi. Zagatovkaning 
ishlanadigan sirti tiski jag‘laridan sathidan 8-10 mm chiqib turadigan qilib 
gorizontal holatda mahkamlanadi. Agar tiskilarga ishlov berilgan sirt 
mahkamlangan bo‘lsa, ularni shikastlamaslik uchun tiski jag‘lariga burchaklik 
qo‘yiladi. Ishlanadigan sirtlarda qolip aralashmasi, qasmoq, ifloslik, moy bo‘lsa, 
uni oldindan metall cho‘tka bilan tozalab olish kerak. 
Odatda, egovlash uchun 1 mm gacha qo‘yim qoldiriladi. Qo‘yim bundan katta 
bo‘lsa, ortiqchasini kesib tashlash yoki arra bilan qirqish lozim. 
Egov turlari 
Egovlar tasnifi. Qo‘llanishiga ko‘ra, egovlar quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
umumiy, 
maxsus, 
nozik 
va 
mashina 
egovlar. 
Umumiy 
egovlardan 
umumchilangarlik ishlarini bajarishda foydalaniladi. 10 mm uzunlikdagi kertiklar 
soniga (n) qarab, egovlar oltita raqam bilan belgilanadi. 0; 1; 2; 3; 4; 5: 0 va 1 
raqamli egovni tishlari katta bo‘lib (14 ta kertik) dag‘al egovlashda, 2 raqamli 
mayda tishli egovlar (13-26 ta) buyumlarni tozalab egovlashda, 3, 4 va 5 raqamli 
egovlar (80 tacha) uzil kesil ishlov berishda ishlatiladi. 
Egovlar quyidagi turlarga bo‘linadi: tekis (a), o‘tkir uchli tekis egovlar (b), 
detallarning tashqi va ichki sirtlari, shilitsa hamda ariqchalarni egovlashda 
ishlatiladi. Kvadrat egovdan (v) kvadrat, to‘g‘ri burchakli, ko‘p burchakli hamda 

---

70 
tor tekis yuzalarni, uch yoqli (g) o‘tkir burchaklarni hamda ariqcha, teshiklarni 
egovlashda foydalaniladi. Yumoloq egovda (d) tsilindrsimon teshiklarga, yarim 
yumoloq segmentli egovda (e) egri konturli detallarning sirtlariga ishlov beriladi. 
Rombsimon egov (yo) tishli g‘ildiriklarning tishlarini, kata burchaklarni, tishli 
egov (j) ponasimon o‘q, tor ariqcha, to‘g‘ri burchak va kvadrat shaklidagi 
teshiklarni egovlashga mo‘ljallangan. Maxsus egovlar bronza, jez va dur 
alyuminlarni egovlash uchun ishlatiladi. Egovlarning quyruq qismiga TSM harflari 
tamg‘alanadi. 
Yengil qotishmalar va nometall materiallarga ishlov beradigan egovlar. 
Yumshoq metallarga ishlov berish uchun qo‘laniladigan egovlarning tishi mayda 
bo‘ladi. SHuning uchun ulardan foydalanishda kertiklar qirindiga to‘lib qolib egov 
material sirtiga sipanishi mumkin.
Olmosli egovlar qattiq qotishmalardan yasalgan asboblarga ishlov berish 
uchun ishlatiladi.
Nozik egovlar ko‘pincha zargarlik buyumlari va andozalarga ishlov berishda 
hamda teshik, burchak, profillarni qo‘l yetmadigan kichik qismlarini pardozlashda 
qo‘llaniladigan kichik o‘lchamdagi egovlardir. Ular U13 va U13A rusumli 
po‘latdan tayyorlanadi. Olmosli nozik egovlar bilan qattiq qotishmalar, har xil 
sopol, oyna va kesuvchi qattiq qotishmalardan yasalgan asboblar egovlanadi. Yirik 
tishli egovlar bilan yumshoq metallarga va nometall materiallarga ishlov beriladi. 
Mashina egovlarining kichiklari maxsus patronga o‘rnatiladi, kattalari esa 
ikki tomoni quyruqli bo‘lib, uni dastgoxning tutqich-markaziga maxkamlanadi. 
Egovlash ishlarini mexanizatsiyalash 
Mexanik qurollar va egovlash stanoklaridan foydalanish egovlab 
kengaytirishni ancha tezlashtiradi. Uncha qalin bo‘lmagan detallarda istalgan 
shakldagi teshikni «mexaniq chilangar» tipidagi egovlash stanogida ishlash 
mumkin. SHu maqsadda o‘ziga olib tashlangandan so‘ng zagotovka stanok stoliga 
qo‘yiladi, teshikdan egov o‘tkaziladi va kronshteynlarga mahkamlanadi. 
Zagotovkani qo‘lda egov tomonga surib va uning egovlanadigan joylarini egovga 
yaqinlashtirib ishlanadi. Egovning tipi ishlanadigan teshikning shakliga qarab 
tanlanadi. 
Egiluvchan valli egovlash stanoklari turli detallarda istalgan joydagi teshikni 
ishlashga imkon beradi. Bunda turli shakl va o‘lchamdagi bor egovlardan 
foydalaniladi. Egiluvchan val qiyin joylarni ishlashga, turli bor egovlar istalgan 
qiyofadagi teshikni ishlashga imkon beradi. Zarur qurol egiluvchan valga 
mahkamlangan patronga o‘rnatiladi. Egiluvchan valni uchidan ushlab, egovni u 
yoqdan bu yoqqa surib egovlash bajariladi. Bor egovlar o‘rniga silliqlash 
kallaklarini o‘rnatib, ular yordamida pardozlash ishlarini bajarish mumkin. 
Egovlab kengaytirish uchun elektr va pnevmatik egovlarni ham qo‘llash 
mumkin. Elektr egov elektr parmalagich I-90 ning uchligi hisoblanadi. Drelning 
elektr dvigateli tirsakli valigi aylantiradi, u shatunni (shatun ish shtogi bilan 
sharnirli birikkan) va egovning tepishini yumshatadigan plunjer bilan bog‘langan 
shatunni harakatlantiradi. Patronga oddiy egov mahkamlanadi. Dvigatel ishga 
tushirilganda egov ilgarilama-qaytma harakat qiladi. Pnevmatik drellarga o‘rnatib 
ishlatiladigan uchliklar keng tarqalgan. 

---

71 
Teshiklarni ishlashning elektr uchqunli metodi elektr erroziya hodisasiga, 
ya’ni metallni elektr razryadlari ta’sirida yemirilish hodisasiga asoslangan. Bu 
metodning mohiyati quyidagicha. O‘zgarmas elektr toki qurolga va ishlanadigan 
detalga yuboriladi. Ishlanadigan teshik shaklida yasalgan qurol katod vazifasini, 
detal esa anod vazifasini o‘taydi. Maxsus elektr magnit qurilma yordamida katod 
vertikal tebranma harakat qiladi. Qurol ko‘tarilganda va tutashganda u bilan detal 
orasida elektr razryadlari hosil bo‘ladi, detal eriydi va uning zarralari suyuqlikka 
cho‘kadi. 
Elektrolit (kerosin, mineral moy) li vannaga ishlanadigan buyum solinadi. 
Unga tok manbaining musbat qutbi ulanadi, qurol shpindelga mahkamlanadi. 
SHpindelga elektr qurilmaning manfiy qutbi ulanadi. Elektr qurilma rejim 
rostlagich va kondensatordan iborat. Elektr uchqunli ishlov natijasida shakli qurol 
shakliga mos teshik ochiladi. 
Teshik 3-aniqlik va 6-7 tozalik klassigacha ishlanadi. Bu usul istalgan 
qattiqlikdagi metallda (hatto qattiq qotishmalar ham) eng murakkab shaklli 
teshiklar ochishga imkon beradi.
Nazorat savollari: 
1. Egovlash deganda nimani tushunasiz? 
2. Egovlar qanday materiallardan yasaladi? 
3. Egov dastalari. 
4. Egovlashda tekis yuzalarga qanday ishlov beriladi? 
5. Bo‘yoq surib egovlash deganda nimani tushunasiz? 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. “Chilangarlik ishlari” Xaydarov Botir Mashrapovich
Toshkent 2016. – 212 b.
2. “Chilangarlik modellashtirish ishlari” Sh. Karimov «Voris nashriyot» 2007. 
184 b 
3.
Matkarimov A, Axmadjonov F. Materialshunoslik. Kasb-hunar kollejlari 
uchuno‘quv qo‘llanma. T. «O‘qituvchi» 2007. 80 b 
Internet sayt