Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

Kross-kurs
da ikki valyutaning kursga asoslangan nisbati uchinchi valyutaga 
nisbatan aniqlanadi. Masalan, O’zbekiston Markaziy banki so’mning yapon ieniga
131 

---

nisbatan kursini aniqlamoqchi deylik. Bu holda ienaning so’mga nisbatan kursi 
dollarga asoslangan holda aniqlanadi. Aytaylik,
76 so’m ------ 1 dollar
1 dollar ------ 115 yapon ieni desak, u holda kross kursda 1 yapon ien necha so’m
turishini
1 yapon ien ---------- 76 so’m x 1 x 1 / 1 x 115 = 0,661 so’m, yoki 10 yapon ieni 6
so’m 61 tiyinga teng.
70-yillarning oxirlaridan boshlab G’arbiy Evropada valyutalarni sotish va sotib 
olishda Amerika dollaridan ko’ra Germaniya Federativ Respublikasining markasi 
ko’p qo’llanila boshladi. Bu esa xalqaro iqtisodiy munosabatlarda Germaniya 
markasining obro’sining oshishiga olib keldi.
Ko’pgina valyutasi konvertatsiya qilinmaydigan, valyutaviy cheklanishlar 
mavjud bo’lgan davlatlarda rasmiy valyuta bozori bilan birga norasmiy valyuta 
bozori, ya’ni qora bozor ham mavjud.
Hamma banklar ham bozor (oldin aytib o’tganimizdek market-meykerda) da 
aktiv valyuta kotirovkasini olib bora olmasligi mumkin. Buning uchun banklar 
ma’lum miqdorda uzlarining valyuta zaxiralariga ega bo’lishlari lozim. Banklarning 
valyuta bitimlarining salmog’i ular faoliyatining saloxiyatiga bog’liq bo’ladiyu 
Masalan, jahonda yirik banklardan sanalmish Doyche Bank , Barklays Benk kabi 
banklarning valyuta bitimlarining kam summasi 6-10 mln. Dollarni tashkil qilsa, 
ba’zi bir kichik banklarning valyuta bitimining eng yuqori hajmi 3-5 mln. Dollarni 
tashkil qilishi mumkin. Marja hajmi turli omillarga bog’liqdir. Odatda beqaror 
kon’yuktura davrida, valyuta kurslaridagi farqdan zarar ko’rishi ehtimoli yuqori 
davrlarda marja oshadi. Marja miqdoriga shartnoma hajmi ham ta’sir etadi: u kichik 
bo’lsa, marja yuqori. Rasmiy axborotnomalarda ikkala kurs, ulardan biri yoki 
o’rtacha kurs ko’rsatishi mumkin.