FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

Ziddiyyətlərin növləri və tipləri.
Ziddiyyətlər müxtəlif və rəngarəngdir. Ayrı
-
ayrı konkret elmlər gerçəkliyin bu və ya digər sahəsində, hərəkətin bu və ya digər 
növündə təzahür edən ziddiyyətləri öyrənir, aşkar edir, onlardan əməli 
məqsədlərlə istifadə olunması və həll edilməsi yollarını öyrənir. Lakin fəlsəfə 
gerçəkliyin bütün sahələri üçün ümumi olan universal ziddiyyətləri öyrənir. Həmin 
ən ümumi ziddiyyətləri 
daxili və xarici, əsas və qeyri
-
əsas, başlıca və 
başlıcaolmayan, antaqonist və qeyri
-
antaqonist və s.
kimi növlərə ayırmaq olar.
Daxili ziddiyyətlər
- 
predmet və hadisənin daxilində bir
-
birinə zidd və ya əks 
tərəflərin qarşılıqlı təsir münasibətlərini ifadə edən ziddiyyətlərdir. 
Xarici 
ziddiyyətlər
isə 
- 
müəyyən predmet və hadisənin başqa xarici predmet və 
hadisələrlə, təbii və sosial mühitlə qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı təsir münasibətlərini 
əks etdirən ziddiyyətlərdir. Daxili ziddiyyətlər mühüm və aparıcıdır, inkişafın 
mənbəyidir, “özhərəkətin” səbəbidir. Lakin xarici ziddiyyət də fəaldır, ciddi təsir 
gücünə malikdir, inkişaf üçün, daxili və aparıcı ziddiyyət məhsuldar qüvvələrlə 
istehsal münasibətləri arasındakı ziddiyyətdir. Onu tənzim və həll etmədən 
cəmiyyət yaşaya bilməz. Lakin cəmiyyət üçün xarici ziddiyyət hesab olunan 
müharibə də onun mövcudluğu və inkişafı üçün mühüm təsir gücünə malikdir. 
Müharibə ilə bağlı ziddiyyətin kəskinləşməsi, daxili ziddiyyəti də daha da 
dərinləşdirə, münaqişə doğura bilər, cəmiyyətin inkişafı gedişinə çox əhəmiyyətli 
təsir göstərə bilər. Onu da qeyd edək ki, xarici və daxili ziddiyyətlərin qarşılıqlı 
münasibəti nisbidir. Müəyyən sistemin daxili və xarici ziddiyyətləri başqa sistem 

---

daxilində və sistemlərarası miqyaslarda yerlərini dəyişib, bir
-
birinə keçə də 
bilərlər.
İnkişaf prosesində çoxsaylı ziddiyyətlərlə qarşılaşmaq olar. Lakin onlardan baş 
açmaq, gerçəklikdə onların rol və əhəmiyyətini müəyyənləşdirmək üçün əsas 
ziddiyyətləri qeyri
-
əsaslardan, ikinci dərəcəli ziddiyyətlərdən fərqləndirmək, 
ayırmaq lazımdır. 
Əsas ziddiyyət 
–inkişafda aparıcı rol oynayan, həll edilməsi ilə 
bir çox başqa ziddiyyətlərin də həll edilib aradan çıxılmasına səbəb olan ziddiyyətə 
deyildir. Məsələn, canlı orqanizm üçün maddələr mübadiləsinə girmək orqanizm 
və mühit arasındakı ziddiyyətlər əsas ziddiyyətlərdir.