FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

Fəlsəfə tarixində şüurun mahiyyəti, onun varlığa, materiyaya münasibəti 
ətrafında əsas fəlsəfi istiqamətlər arasında aparılan prinsipial mübahisələrdə 
həlli böyük çətinlik törədən məsələ şüurun mənşəyi məsələsi olmuşdur
.
Şüuru 
əzəli qəbul edən 
idealizm
, maddi və mənəvi substansiyaların, materiya və 
şüurun paralel mövcudluğunu iddia edən 
dualizm, sözsüz ki, burada böyük 
çətinliklə qarşılaşmışlar. 
Öz mövqeyində prinsipial ardıcıllıq nümayiş etdirmək 
istəyən materialistlər
isə materiyaya yanaşarkən 
“özü
-öz
ünün səbəbidir”
prinsipini pozmadan duyğu və şüur xassələrinə malik materiayanın mövcudluğunu 
sübut etmək kimi çətin və mürəkkəb bir məsələni həll etməli olmuşlar. Odur ki, 
köhnə materializm, hətta məsələnin düzgün həllinə xeyli yaxınlaşan fransız 
material
istləri bunu sübut etmək üçün təbii
-
elmi biliklərin çatışmaması üzündən 
idealizmə güzəştə getməli olurdular. 
Problemin pozitiv həlli sahəsində səmərəli 

---

addım yalnız keçən əsrin ortalarında atıldı
. Şüurun varlığın atributu olması 
haqqında hilozoist Spinoza təliminin səmərəli toxumunu qəbul edən 
F.Engels 
diqqəti belə bir cəhətə yönəltdi ki, əvvəla, şüur materiyanın özü tərəfindən 
törədilmişdir, ikincisi, özünün bütün çevrilmələrində həmişə eyni qalan 
materiya “atributlarından heç birini itirmədiyindən o, gələcəkdə düşünən ruhun 
məhv olacağı təqdirdə belə, onu başqa bir yerdə, başqa bir vaxtda hökmən 
yenidən törədəcəkdir”.
 
Beləliklə, Engelsə görə, şüur, “düşünən ruh” materiyanın 
modusu, onun yalnız bəzi formalarına məxsus təsadüfi xassəsi olmayıb, onun