O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Qarang: Kornilov N. Najmiddin Kubro. Toshkent, 1995; Shayx Najmiddin
Kubro. Maqolalar to'plami. M as’ul muharrir Erkin Yusupov. Toshkent, 1995.
2 Qarang: Alisher Navoiy. Asarlar. 15-jild. Toshkent, 1968, 141—142-betlar.
227

---

risola» («Risolat un-fissulik»), «Malomat qiluvchi malomatidan 
qo‘rquvchi oshiq» («Alxaif ul-hoim anlavmatiltoim»), «Izlanuv- 
chilarni to ‘g‘ri yo‘lga solish» («Hidoyat uttolibiyn»), «Yo‘llar 
haqida risola» («Risolat ut-turuq»), «Yoritish yulduzlari, porloq 
yulduzlar» («Tavoli uttanavayr»), «Go‘zallik boshlanmalari» («Fa- 
votih al-jamol»), «Hayot bulog‘i» («Ayn ul-hayot»), «Sunna va 
ezguliklar sharhi» («Sharx us-sunna val-masolik»)1 kabi asarlarida 
bayon qilingan. Uning diniy-falsafiy, xususan, inson to‘g‘risidagi 
qarashlarining shakllanishida musulmon madaniy va ma’naviy 
hayotida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan sunniylik g‘oyalarining 
ta’siri sezilarli ekanligini unutmaslik darkor2. Shuningdek, Kubro 
shialik g‘oyalariga ham hurmat bilan qaragan. Sunniylar va shi- 
alar orasida vujudga kelgan turli mojarolarni bartaraf etishga 
harakat qilgan.
Najmiddin Kubro yuksak aql-zakovat sohibi, noyob qobili- 
yat egasi bo‘lgani uchun u asos solgan kubraviya tariqatining 
obro‘-e’tibori, unga ixlos qo‘ygan kishilar soni uzluksiz ortib 
boraverdi. XII—XIII asrlarda kubraviya tariqati nafaqat Mova­
rounnahr va Xuroson, balki Hindiston, Iroq, Kashmir kabi 
mamlakatlar xalqlari orasida ham keng tarqaldi. Keyinchalik 
kubraviya tariqatidan firdavsiya (asoschisi Badriddin Firdavsiy), 
nuriya (asoschisi Nuriddin Abdurahmon al-Isfaroniy), rukniya 
(asoschisi Rukniddin Abdurahmon), hamadoniya (asoschisi Sha- 
hobiddin Hamadoniy), ig‘toshiya (asoschisi Is’hoq Huttaloniy), 
nurbaxshiya (asoschisi Abdullo Nurbaxsh) kabi turli shaxobcha- 
lar ajralib chiqdi va alohida tariqat darajasiga ko‘tarildi3.
Najmiddin Kubro birinchilardan bo‘lib soTiy ustozlar dunyo- 
qarashida uzoq vaqtlar hukmronlik qilgan ilohiy haqiqatni inson 
faqat foniylik, ya’ni butkul o'zligini yo‘qotgan; behudlik, mastlik 
holatida, behush devona bo‘lgan paytdagina bilishga qodir4, degan 
g‘oyaga qarshi chiqdi.