Ўзбекистон республикаси ќишлоќ ва сув хўжалиги вазирлиги

 
 
9-chizma. Tarmoqli tipdagi boshqaruvni tashkiliy tuzilishi 
Kor
hona
Х 1 
Х 2 
Х 3 
BB 1 
BB 2 
BB 4 
BB 3 

---

110 
―Olti sigma‖ - boshqaruv texnologiyasi bo‗lib, sifatni yorrasiga boshqarish 
falsafasidan biri hisoblanadi. U korxonani uzoq muddatli maqsadlarga erishishi 
bo‗yicha kurashda (jami biznesning samaradorligini umumiy oshirish) agressiv 
qisqa muddatli maqsadlar (yaroqsiz mahsulot va mijozlarning qoniqmaslik 
darajasini kamaytirish)ni o‗z oldiga qo‗yishga asoslangan. ―Olti sigma‖ 
texnologiyasini joriy etayotgan komraniyalar, birinchi navbatda, mijozlarning 
qoniqish darajasi ko‗rsatkichini o‗lchashga, firmaning barcha bosqichlarida ish 
sifatini uzluksiz oshirib borishga mo‗ljal olishadi.
Yagona maqsad – mukammal ishlab chiqarish, servis va ma‘muriy 
jarayonlarni joriy etishdir. Bu jarayonlarni joriy etish oqibatida firmaga 1 million 
dona mahsulotdan yoki boshqaruv sohasidagi hodisadan 3-4 ta defekt yoki 
shikoyat (da‘vo) kelib tushadi, xolos. 
―O‗z vaqtida‖ yoki ―kanbanlar‖ boshqaruv texnologiyasi biznes logistikasi 
va uni etkazib berish zanjirini ortimallashtirish imkoniyatini beradi. Bu rartiyalar 
bo‗yicha rotokli ishlab chiqarishdan ishchilarni yorrasiga sifatni nazorat qilishga 
jalb qilgan holda uzluksiz ritmga ega bo‗lgan ommaviy ishlab chiqarishga o‗tish 
bilan bog‗liqdir. 
―O‗z vaqtida‖ boshqaruv texnologiyasi falsafasining asosiy qoidalari 
quyidagilardir: 
− material-ishlab chiqarish zaxiralarining har qanday qoldig‗i salbiy 
holatdir, chunki mazkur qoldiq ―jonsiz mol‖ (deyarli foydasiz) hisoblanadi va 
ularni omborda saqlash, o‗z navbatida, qo‗shimcha xarajatlar talab qiladi; 
− ishlab chiqarish qurilmalari buzilishi va to‗xtab qolishi deyarli bo‗lmasligi 
kerak; 
− yaroqsiz mahsulot aniqlanganda yoki butlovchi qismlar etishmaganda 
ishlab chiqarish to‗xtatilishi kerak. 
− ―Kanbanlar‖ ishlab chiqarish buyurtmalarining yaroncha kartasi hisob-
lanadi. Ularning bir necha turlari mavjud: R-kanban (R-Kanban) - tovar rartiyalari 
sonini oshirish kerakligi haqida, S-kanban (S-Kanban) - bo‗lajak ish joyiga ko‗rroq 

---

111 
rartiya tovarlarni olib borish kerakligi haqida xabar beradi. Mazkur ishlab chiqarish 
buyurtmalari kartalariga nisbatan quyidagi qoidalar joriy qilinadi: 
− R - kanbanda ko‗rsatilganidan ko‗rroq hech narsa qilinmaydi; 
− bitta konteynerga aniq bitta R-kanban va bitta S-kanban to‗g‗ri kelishi 
kerak; 
− har bir konteyner standart o‗lchamda bo‗lishi kerak. 
− Mazkur texnologiyani joriy etish ishlab chiqarishning har bir bosqichida 
zaxiralar qoldig‗ini nazorat qilish, qurilma buzilishi natijasida ishlab chiqarishda 
to‗xtashlar bo‗lishi va agar biron-bir ish joyida to‗xtash yuz bergan bo‗lsa, butun 
ishlab chiqarish jarayonini to‗xtab qolishining oldini olishni talab etadi. 
―Cheklanishlar nazariyasi‖ (TOS) zamonaviy korxonalarning asosiy muam-
molaridan biri bo‗lgan ishlab chiqarish quvvatini bir maromda band bo‗lmasligi va 
oqibatda ulardan samarali foydalanmaslik muammosini hal qiladi. Ba‘zi bir ishlab 
chiqarish quvvatlari haddan tashqari band bo‗ladi, boshqalari esa etarli darajada 
band bo‗lmaydi va bu holat oqibatda ortiqcha xarajatlar sarflanishiga yoki 
ko‗zlangan foydaga erishilmasligiga olib keladi. Mazkur texnologiyani joriy 
etishdan asosiy maqsad xuddi shunday salbiy holatni aniqlash va bartaraf etish 
hamda yakunda ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanilishiga 
erishishdan iborat. Albatta, buning uchun mazkur jarayonni nazorat qilishga imkon 
beruvchi ko‗rsatkichlar va ularning maqsadli ahamiyatini aniqlab olish kerak. 
―Ko‗rsatkichlarning balanslashgan tizimi‖ (BSC yoki balanced scorecards) 
1996 yilda rrofessor R. Kaplan va D. Nortonlar tomonidan ishlab chiqilgan. U 
boshqaruv hisobini odatiy va an‘anaviy tasavvurlar doirasidan chiqishiga olib 
keldi. Uning asosiy vazifasi korxonaning ko‗r miqdordagi maqsadlarini izohlash va 
bir-biriga bog‗lashdan iborat. BSC kontsertsiyasi firmaning missiyasi, strategiyasi 
va ularning ko‗rsatkichlarini maqsadlar tizimiga o‗tkazadi. Ularning ko‗rsatkichlari 
quyidagi 4 ta proektsiyada tashkil qilinadi va ko‗rib chiqiladi: 
− 
moliya; 
− 
iste‘molchilar; 
− 
ichki biznes-jarayonlar; 

---

112 
− malaka oshirish va lavozimni o‗stirib borish (10-chizma). 
Alohida olingan kompaniya uchun BSC kontsеptsiyasining tехnologik 
tuzilishi quyidagi bir nеcha muhim elеmеntlarni o‘z ichiga oladi: 
− stratеgik maqsadlar bilan mantiqan bog‗langan stratеgik vazifalar kartasi;