Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi
Yüklə 8,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
badiiy asar
- butunlik ekani, bu o‘zak xususi- yat esa uning obyektiv va subyektiv ibtidolar birligi sifatida- gi mavjudligida namoyon bolishini ko'rsatadi. Zero, adabiy asarda tasvirlangan voqelik bilan uning muallif idroki uyg'un mujassamini topadi. E’tibor bering, bu butunlik qismlarini bir-biridan ajratsa bo‘ladigan mexanik hodisa emas, chun- ki unda obyekt subyekt orqali, subyekt esa obyekt orqali namoyon bo‘ladi. Ya’ni ular ikkita alohida narsa emas, bal- ki butunning ikkita tomonidir. Ayni chog‘da, asar butunligi- ni ta’minlashda ijodkor subyekti sementlovchilik vazifasi- ni o'tashini ham ta’kidlash zarur. Zero, subyekt asarning jon-joniga, ta’bir joiz bo‘lsa, jami hujayrasiga singib ket- gan va ularning har birida o'zini namoyon etadi. Tag‘in bir 125 www.ziyouz.com kutubxonasi muhim jihati, adabiy asa r-tu g a l butunlik, u o‘z-o‘zichayoq bekam - boshqa hech narsaga, hech bir unsurning qo‘shi- lishiga ehtiyojmand emas. Bu butuniikdagi biror-bir unsur- ni asar mazmun-mohiyatiga putur yetkazmagan holda olib tashlash mumkin emas. Sababi, uni tashkil qilayotgan un- surlarning bari bir-biri bilan mustahkam aloqada va ayni shu aloqalar asosida butunlik yuzaga keladi. Demak, adabiy asar - sistem butunlik. Sistema degan- da esa, ma’lumki, bir-biri bilan muayyan munosabat va aloqadagi qismlardan tarkib topgan butunlik tushuniladi. Ya’ni u monolit emas, lekin qismlar orasidagi aloqa va munosabatlar shu qadar muhimki, ularning yetarli ang- lanmasligi asarni chala, hatto o‘z mohiyatidan o'zgacha tushunishga olib kelishi mumkin. Boshqa tomondan, siste- madagi unsurlar - har bir qism mohiyati butun tarkibida namoyon boladi, o‘z navbatida, butun qismlar orqali tus huniladi. Shunga ko‘ra, badiiy asarni o'qiyotgan odam, birinchidan, asardagi har bir qismni alohida va boshqa qismlar bilan aloqada, ikkinchidan, asarni butun holicha tasavvur eta bilmogl lozim. Aytaylik, matnning bir qismi- dagi konkret unsur uning boshqa bir qismidagi unsur bi lan mazmuniy aloqaga kirishadi. Lekin bu aloqa bevosita emas (ya’ni matnda boglanish yo‘q), buning ustiga, yo- zuvchi unga hech qanday ishora qilmagan. Biroq ularning har ikkaiasi ham butunning qismi bo'lgani uchun asarning mazmun-mohiyatini ochishda bu aloqa muhimdir. Tamsil qilsak, elektr manbaiga ulangan ikkita simning uchi bir-bi- riga tegizilganda uchqun chiqqanidek, ongimizda o‘sha ikki qismni bir-biriga to'qnashtirganimizda uchqun chiqadi - mazmunning yangi bir qirrasi kashf etiladi. Buni konkret misol yordamida ko‘rib o‘tish foydadan xoli emaski, yana « 0 ‘tkan kunlar»ga murojaat qilib, Hasanalining Ziyo shohi- chi xonadoniga maslahatga borganini eslaymiz: «Hasanali Ziyo shohichining tashqarisig'a kelib kirdi-da, mehmonxona darichasiga qaradi. Daricha tirqishidan 126 www.ziyouz.com kutubxonasi ko‘rilgan yorugliq mehmonxonada kishi borliqni bildirar edi. Hasanali tuzatinib oldi va ichkariga kirdi. Ziyo shohi- chi namoz o‘qumoqda bo‘lib, mehmonxona chet kishidan xoli edi. Bu tasodufdan Hasanali so'yindi va Ziyo akaning namozni bitirishini kutib o'lturdi». Hasanali birovning avval tashqisiga, so‘ng to meh- monxonasiga qadar sira ovoz bermay kirib borgani ziyrak o'quvchini hayron qoldirishi, unda e’tiroz qo‘zg‘ashi tabiiy. Axir, o'zbekda birovning xonadoniga kelganda sharpa berish, chaqirish odat emasmi? Shunday. Biroq bundan oldingi abzatsda aytilishicha, Hasanali Ziyo shohichinikiga borish qasdi bilan ko‘chaga chiqqan paytda Yüklə 8,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|