Fan va innovatsiyalar vazirligi urganch davlat pedagogika instituti "pedagogika" fakulteti

Annotatsiya: 
Bugungi kunda respublikamizda muhtaram Prezidentimiz 
tomonidan qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish, qishloq xo‘jaligi sub'ektlari 
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda bozor tamoyillarini joriy etish, zamonaviy 
resurs tejovchi va intensiv agrotexnologiyalarni joriy etishga alohida e'tibor 
qaratilmoqda. 2017-yildan hozirgi kungacha butun dunyo bo‘ylab qishloq 
xo‘jaligi uchun avtomatlashtirilgan tizimlar va texnologiyalarning ommalashib 
kelmoqda. 
Kalit soʻzlar: 
datchik, namgarchilik datchiklari, ma’lumotlar liniyasi, namlik 
miqdori. 
 
Dehqonchilikda datchik va sensorlardan foydalanish — intellektual ferma 
tashkil etishda muhim qadam hisoblanadi. O‘nlab kvadrat kilometr joydan ular 
radiokanallar orqali nazoratdagi ob’yektlar holati — asosan, tuproqning namlik 
darajasi, harorati, o‘simlikning sog‘lomlik darajasi, yonilg‘i zaxirasi va boshqa 
muhim parametrlar haqida uzluksiz ma’lumot yetkazib tura oladi. Masalan, 
nazorat nuqtalariga o‘rnatiladigan sensorlar tuproq xususiyatlarining asosiy 
tizimlarini aniqlashga moslashtirilgan. Datchiklar esa tabiiy xilma-xillik (relef, 
tuproq turi, yorug‘lik, ob-havo, begona o‘tlar va zararkunandalar miqdori), 
kasallikka chalingan o‘simlik, hosildorlik haqida oldindan ma’lumot beradi. 
Sensor va datchiklar nafaqat ekin yetishtirishga, balki hosilni to‘liq saqlashga 
ham yordam beradi. Bularning bari o‘simliklarni parvarishlashga aql bilan 
yondashuvni ta’minlaydi. 

---

Ma’lumotlarga qaraganda Dunyo bo‘yicha 70 foiz toza suv qishloq xo‘jaligi uchun 
sarflanib, achinarlisi uning 60 foizi shunchaki isrof bo‘lib ketar ekan. Bu 
muammoni ham qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish tizim hal qiladi — tizim suv 
nasoslarini masofadan turib boshqarish imkonini berib, fermerlarni suv oqishi va 
yetishmovchiligi haqida ogohlantiradi. Hindistonlik fermerlar bu borada «Nano 
Ganesh» mobil tizimidan foydalanishadi. Tizim yordamida ular suvni, 
mablag‘larini va vaqtlarini tejab qolishga erishmoqdalar[1]. Chilida esa mevalar 
plantasiyasini datchiklar bo‘yicha sug‘orish suv sarfini 70 foizga kamaytirish 
imkonini bermoqda. 
Endilikda esa bir qator innovatsion g’oyalar asosida yuqoridagi ishlarni amalga oshirish 
yo’lga qo’yilmoqda. Jumladan tuproqning namgarchilik xolatidan kelib chiqqan 
holda sug‘orish texnologiyalaridan keng foydalanish yo’lga qo’yilmoqda. Bu 
texnologiyaning asosi bir necha turdagi datchiklardan foydalanish bilan bog’liq. 
Shunday datchiklardan biri sifatida namgarchilik datchiklarini misol sifatida keltirsak 
bo’ladi. Bu turdagi datchik atrofdagi bo'shliqdagi namlik miqdori bir kubometr 
havodagi suv massasi sifatida hisoblanadi va to'yinganlik foizi sifatida 
aniqlanadi. Har qanday namlik sensori ishlashi namlikning fizik miqdorini elektr 
signaliga aylantirishga asoslangan bo’ladi. Suv miqdorini aniqlashda esa namlik 
sezgichlari to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita o'lchash usullaridan foydalanish 
mumkin[1]. Namlik sensori (yoki gigrometr) namlik va havo haroratini 
sezadi, o'lchaydi va

---

1-rasm. Namlikni sezuvchi sensori namunasi. 
Namlik sensori elektr tokini yoki havodagi haroratni o'zgartiradigan 
o'zgarishlarni 
aniqlash 
orqali 
ishlaydi. 
Zamonaviy 
namlik 
o'lchagichlarda dukkakli va donli ekinlar, shuningdek, turli urug' va 
o'tlarning namlik darajasini tez tekshirish uchun ishlatiladi. Bunday 
holda, qurilma nafaqat laboratoriya sharoitida, balki ekinlarni saqlash, 
sotish yoki yetishtirish joyida ham ishlatilishi mumkin. Namlik 
o'lchagichni yig'ish, quritish yoki saqlash vaqtida ishlatish mumkin 
[2]. Bu esa quyidagi 2-rasmda ko’rsatilgan. 
2-rasm. DHT11 harorat va namlikni o'lchaydigan oddiy datchik. 
Bu yerda 1-VCC - Plus manba 3,5 … 5,5 V, 2-Data - Namlik va 
temperatura ma’lumotlari vaqtini (Data) orqali habar berish, 3-NC – 
Zaxira, 4-Ground - Minus manba. Ushbu qurilmalar modelga qarab 
har xil sozlamalarga ega bo'lishi mumkin[3]. Birinchidan, 
ishlatishdan oldin o'rganilayotgan obektni turi aniqlanadi. Namlik 
o'lchagichni ishlatganda, namuna to'g'ridan- to'g'ri qurilmaga 
qo’yiladi va namlik darajasini tekshirish dasturi boshlanganidan bir 

---

necha soniya o'tgach, sinov natijasi displeyda ko'rsatiladi. 
Namlik datchiklari namlik sezgichlarining eng arzon turlaridan biri. 
Uning 
ishlashi 
namlikni 
yutish 
uchun 
ba'zi 
o'tkazuvchi 
materiallarning 
xususiyatiga 
asoslanadi, 
buning 
natijasida 
elementning omik qarshiligi o'zgaradi. Bunday datchik Arduino 
mikrokontrollerga ulagan holda dasturiy ta’minot asosida nazoratni 
amalga oshirish prinsipi quyida ko’rsatilgan (3- rasm). 
Rasm.3. Arduino bilan DHT11 namlikni o'lchaydigan datchik orqali 
mikrokontrollerga ulanish sxemasi. 
Sug'orishda tuproqdagi namlik ko'payadi, bu esa tuproqning 
o'tkazuvchanligini sezilarli darajada oshiradi. Suv bug'langandan 
so'ng, tuproq quriydi va datchik elektrodlari orasidagi qarshilik yana 
oshadi. Bu jarayonni grafikda ko`radigan bo`lsak u quyidagicha 
bo`ladi[4]. 
Har bir yangi bitni uzatishdan oldin, datchik ma'lumotlar liniyasini 50 

---

mks davomida nolga tushadi, so'ngra uni 1 holatga qo'yib yuboradi. 
Datchik ma'lumotlar liniyasini 1 ga qancha chiqarishiga qarab, 
mikrokontroller qaysi bit uzatilganligini aniqlaydi. Agar keyingi 
nolga tushgungacha bo'lgan vaqt oralig'ining davomiyligi 26-28 mks 
bo'lsa, u holda 0, 70 mks bo'lsa, 1 uzatiladi[5]. Uzatilgan 
ma'lumotlarning umumiy miqdori 40 bitni tashkil qiladi: 1 va 2 bayt 
namlik haqidagi ma'lumotlarning mos ravishda butun va to`ldiruvchi 
qismini, 3 va 4 baytda harorat haqidagi ma'lumotlarning butun va 
to`ldiruvchi qismini o'z ichiga oladi va nazorat summasi 5 bayt, bu 
oldingi 4 bayt qo'shilgandan so'ng oxirgisi 8 bit hisoblanadi[6]. 
Ma'lumotlar paketini uzatgandan so'ng, datchik mikrokontrollerning 
keyingi so'roviga qadar to’xtash rejimiga o'tadi. 
Yuqorida ko’rib o’tilgan oddiygina misol bu texnologiyaning naqadar 
samaradorligini, keng masshtablarda joriy etilsa suvdan oqilona 
foydalanish, tejash imkonini yaratib berishini ko’rsatadi. 
Adabiyotlar ro’yhati 
1.
E. Udd, Fiberoptic sensors, CRC Press, 2006 
2.
R. Narayanaswamy, O. S. Wolfbeis, Optical Sensors: Industrial, 
Environmental and Diagnostic Applications, 2004. 
3.
P. Ficocelli, “Fiber optic Thermal Monitoring Systems for 
SAGD”, PTAC Technology Information Session, March, 2008. 
4.
P.Ferdinand,La saga des Capteurs à Fibres Optiques depuis 35 
ans, Colloque 2013 du Club CMOI «Contrôles et
Mesures Optiques pour l’Industrie» de la Société 
Française d’Optique, 18-21 nov. 2013, Orléans 
5.
O. Sezerman, “Fiber Optics Distributed Strain and Temperature 
Sensor (DSTS)”, www.ozoptics.com, September, 2008. 
6.
NI, “Fiber-Optic Sensing”,http://www.ni.com/opticalsensing/, 2012.