O. T. Husanov konstitutsiyaviy

1 Энциклопедический юридический словарь. - М.: INFRA. - М , 1997. - С. 72.
2 Юридический словарь. — М.: Olma Press, 2005. — С. 14.
3 Karimov I.A. 0 ‘zbekiston XXI asr bo‘sa g ‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot
kafolatlari. - Т.: « 0 ‘zbekiston», 1997. 185-bet.
79

---

Prezidentim iz demokratiyani u yoki bu mamlakatda qay darajada ekanligini 
belgilovchi belgilarni umumlashtirib, shunday xulosaga keladi: «Jamiyatda 
dem okratiya qay darajada ekanligini belgilovchi kamida uchta mezon bor. 
B ular - xalqning qarorlar qabul qilish jarayonlaridan qanchalik xabardorligidir. 
H u k u m a t qarorlarining xalq tomonidan qanchalik nazorat qilinishi, oddiy 
fuqarolar davlatni boshqarishda qanchalik ishtirok etishidir»1. Bu mezonlarda xalq 
hokimiyatchiligini amalga oshirishni ta ’minlovchi asosiy holatlar ko‘rsatilgan.
D em okratiyaning prinsiplari to‘g ‘risidagi tushunchaga qaytsak, 0 ‘zbekistonda 
demokratiya umum insoniy prinsiplarga asoslanishi Konstitutsiyamizda aniq 
ko‘rsatib qo‘yilgan. Bular: inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va 
boshqa daxlsiz huquqlarning oliy qadriyat hisoblanishidir. Shu prinsiplar asosida 
mam lakatim izda demokratiya amal qiladi.
D emak, demokratiyaning ham m a joyda e’tirof etilgan prinsiplari bu - inson, 
u ning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy 
qadriyat hisoblanishidir. Boshqa barcha hodisa, voqealar shularga bo‘ysundiriladi. 
E n g oliy qadriyat sifatida inson va uning huquqlarining e’tirof etilishi, 
dem okratiyaning umuminsoniy prinsipi bo‘lib, shu narsa Konstitutsiyamizning 
inson huquqlariga taalluqli boshqa barcha normalariga o‘z ta ’sirini ko‘rsatadi.
Demokratiya haqida to‘laroq tushunchaga ega bo‘lish uchun uning shakllari 
haqida tasavvurga ega bo‘lish lozim.
Demokratiyaning u m u m e’tirof etilgan ikki shakli mavjud, birinchisi, 
bevosita demokratiya, ikkinchisi, vakillik demokratiyasi. Bular xalqning irodasini 
bildirishi, davlat ishlarida ishtirokining ko‘rinishi, usullaridir.
Bevosita demokratiya bir necha ko‘rinishlarda amalga oshiriladi. Bular: 
saylovda ovoz berish, saylanish, saylov kampaniyasida turli tadbirlarda ishtirok 
etish; umumxalq muhokamasida, referendumda ishtirok etish; turli organlar, 
mansabdor shaxslarning faoliyatini nazorat etish; davlat organlariga murojaat 
qilish va boshqalar. Bevosita demokratiyada har bir fuqaro davlat ishlarida 
bevosita, to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri ishtirok etadi.
Vakillik demokratiyasi - saylov orqali prezidentni, deputatlarni saylash va 
ularga o‘z nomidan ish ko‘rish vakolatini berishda namoyon bo‘ladi.
Shunga e’tibor berish kerakki, saylovda demokratiyaning har ikki shakli 
namoyon bo‘ladi. Bevosita demokratiyada saylovda ovoz berishda, saylov 
tadbirlarida ishtirok etilsa, vakillik demokratiyasida saylov natijasida fuqarolar 
nomidan ish ko‘ruvchi vakillar vujudga keladi.
Vakillik demokratiyasining rivojlanishida siyosiy partiyalar, 
nodavlat 
tashkilotlar muhim rol o‘ynaydi. «Zero, siyosiy partiyalarsiz va jamoatchilik 
harakatlarisiz respublikada vakillik demokratiyasini tasavvur qilib bo‘lmaydi»2.