Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
astar,
k ələz, təndir, zol, zibil, k ələm, şor, xaç, car (―söz‖ mənasında, məsələn ―car çə kmə k‖), dev və s. Bu nədir? Bu türkdilli A zərbaycan xalq ına və Azərbaycan dilinə qarşı məqsədyönlü, planlı tə xribatın bir tərə fid ir. Ço x təccüblüdür, Q. A. Klimov kimi məşhur dilçi bilmir ki, b ir dildən başqa bir dilə sözlərin keçməsində müəyyən qanunauyğunluqlar var: bu dillərdə danışan xalqlar bilavasitə qonşuluqda yaşamalı və deməli, d illəri əlaqədə olmalıdır. Heç vaxt bir etnos qonşu xalq ın başı üstündən aralıda yaşayan xalq ın dilindən söz qəbul edə bilmə z. Dağ ıstan xa lqla rı heç va xt ermənilərlə qonşu olma mışlar və demə li, qədimdə Dağ ıstandilli xalq lara azərbaycanlıların başı üstündən ermənilərdən sözlə r keçə bilmə zdi. Erməni dili be lə qüvvətli təsir gücünə ma lik idisə, nə üçün ermənilər azərbaycanlıların toy mərasimi ilə bağlı sözləri sözləri və ifadələri erkən orta əsrlərdən bəri işlədirlər: hademasi (elçilik vaxtı q ızın ailəsinin ―hə deməsi‖), beh tal (elçilik vaxtı oğlan tərəfin qızgildə beh qoy ması), nşan (qıza nişan aparılması), şal (nişanda üzü k-şal aparılması). Qlxaçik (azərbaycan dilindəki qlu x ―baş‖ sözündən, qız əvəzinə başlıq verilməsi), vekilper (gəlinin din i nigah kəsmək üçün ―vəkil verməsi‖, yəni vəkil təyin etməsi), qalankrel (toydan əvvəl tərəflərin qalan, yəni ka lım haqda razılığa gəlməsi), maka rbaşi (mağarbaşı, yıni toya başçılıq ed ən), tsitqağan, yəni sütqalan (qızın anasına süd kalımı, südpulu verilməsi), xalat (bəyə toyda xələt verilməsi), p lov, çu xa (bəyə toyda çuxa gey məsi), zurna, ta mada, puçaq (gəlin üçün oğlan evində bucaq yaxud gərdə k düzə ldilməsi), ara kast (oglan evində 10 otağın bir b ir tərəfin i gəlin üçün palaz-kilimlə ―arakəs mə‖ edilməsi) və s. (Бах А.Е.Тер- Саркисянц. Брак и свадебный чикл у армян.Вторая половина ХIX – начала ХХ века. « Кавказский этнографический сборник»,том IX, 1989,с . 251,252-260, 264, 265, 266, 267, 268). Ha lbuki hər b ir xa lqın toy mərasimi onun mənəvi mədəniyyətinin tərkib h issəsi olduğuna görə, bu mə rasimlə bağlı adətlərin adları da həmin xalqın dilindəki sözlərdən ibarət olur. M illi mədəniyyətimizin və dilimizin qonşu xalqlara təsiri məsələləri monoqrafik şəkildə indiyədək araşdırılmadığ ına görə, erməni tədqiqatçılarıhər vasitə ilə bu təsiri erməni mədəniyyətininvə dilinin təsiri ilə əvəz et mişlər. İndi olduğu kimi, qədimdə də Kürdən cənubda heç bir Qafqazdilli, yaxud İrandilli xalq yaşamamışdır. Oranın köklü əhalisi türklər olmuşlar. Məh z buna görə də erməni, rus və gürcü tarixç iləri Kürdən cənubdakı A zərbaycan əra zisin in IV əsrə qədər ermənilərə məxsus olduğunu, əhalin in isə əsasən ermənilərdən ibarət olduğunu yazırlar. Bununla da A zərbaycan türklərin in köklü olması inkar edilir. Ermənilərdən Ye re myan, Mnasakanyan Akopyan və b. bu barədə çox ya zmışlar. Ruslardan A. P. Hovoseltsev onların sıra larındadır (ба х: 2). Gürcü tarixcisi Q. A. Melikişvili də onlara dayaq olur. Onun fikrini rusca olduğu kimi veririk: ―Все вышесказанное дате основание у тверждать, ч то вплоть до конца IV в., за исключением небольшего отрезка времени в 30 – 60 гг. этого столетия, армяно- албанская граница прохо дила по реке Куре, а области Сакасена, Арцах, Ути, Гардман и другие входили в состав Армянского царства».(Q.A.Melikişvili.К истории древней Грузии. Тбилиси, 1959,с.18). Aydındır. Guya IV-əsrin sonunadək Kürdən cənubdakı torpağımız b izimki deyildi, demə li,onun fikrincə orada türk əcdadlarımız da yaşamırdı. Əsərdə diqqətin türkd illi azərbaycanlıların mənşəyinə doğru yönəldilməsinin səbəbi budur. Bununla əlaqədar olaraq bir məsələni o xucunun nəzərinə çatdırmaq lazımd ır. Azərbaycan ərazisində miladdan əvvəlki minilliklərdən başlayaraq əhalinin aparıcı hissəsini Altaymənşəli, yaxud türkmənşəli etnoslar teşkil etmişlər, lakin bu etnosların heç b irinin atnik ad ı, yaxud özünüadlandırması konkret ―türk‖ etnonimi deyildi. Azə rbaycan ərazisinə özünüadlandırması ―türk‖ olan tayfalar erkən orta əsrlə rdə gəlmişlər. XI əsr Azə rbaycan şairi Qətran Təbrizin in ―Türküstandan qalxıb gələn bu türklər‖ ifadəsi də məh z səlcuq oğuzlarına aiddir, çünki oğuzların etnik adı türk id i. XIV əsr tarixçisi Əbdürrəşid Bakuvi yazır: ―Astroloqlar təsdiq edirdilər ki, o (Təbriz şəhəri- Q. Q.) türklər (yəni oğuzlar-Q. Q.) tərəfindən tutulmayacaqdır‖(18, 67). Halbuki Təbriz necə deyərlər, Nuh əyyamından türkmənşəli əhalin in məskəni olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, İran alimlə ri də məh z Cənubi A zərbaycan şəhərlərində əhalin in binadan türk o lmadığ ını sübut etmek üçün belə məlu matlardan məharətlə istifadə edirlər. Ona görə bu əsərdə biz A zərbaycan ərazisində yaşamış qədim etnoslar üçün Altay dil ailəsin in Türk qoluna mənsub olması mənasında ―türkmənşəli‖ və ―türkd illi‖ ifadələrini 11 işlədəcəyik. Azərbaycan xalq ının mənşəyi proble minin araşdırılması prosesində qarşiya çıxan əsas çətinlik-məh z qədim və erkən orta əsrlərə aid yerli mənbələrin olmamasıdır. Bir tədqiqatçı araşdırd ığı problemə dair əsər yazır və bununla həmin problemin hə llin i bit miş sayırsa. bu hə min tədqiqatçının proble mə dərindən bələd olmadığın ı göstərir.Ona görə də müəllif xalqımızın mənşəyi problemini tam və bitkin həllinə na il olduğunu söyləmə k iddiasında deyil. İctimai elmlər sahəsində tədqiqat əsas etibarilə üç tərkib hissədən ibarət olur: materia lın toplan ması, sistemləşdirilməsi və təfsiri, şərhi. Əsər müə llifin bu sahədə araşdırmala rın ın ilkin yekunudur. Qaranlıq, düyünlü məsələlər ço xdur. Kitabı o xuduqda oxucunun özündə də suallar ortaya çıxacaq və onların hamısın ın cavabını tap mayacaq.Lakin müəllif əmindir ki, problemin bu səpkidə qoyuluşunun düzgünlüyünə oxucuda şübhə yaranmayacaq. Elədirsə, onda müəllifin irəli sürdüyü konsepsiyanın gələcək tədqiqatçılar üçün örnek olacagına a rxay ınlıq yaranır. |