A21 Avezbayev S

2. X jalikning tashkiliy-ishlab chiqarish tuzulishini, ishlab 
chiqarish boiimlarining tarkibini, sonini va 
oichamlarini aniqlash 
B limlar va x jalik markazlarini joylashtirishda loyihalash 
x jalikning tashkiliy-ishlab chiqarish tuzilishini asoslashdan, uni 
yer egaligi va yerdan foydalanishning, aholi tizimi, ishlab chiqarish-
ni va hududni tashkil etishning xususiyatlari bilan bo Iashdan 
boshlanadi. X jalikning tashkiliy-ishlab chiqarish tuzulishi — bu 
x jalikdagi ichki ishlab chiqarish b limlari va boshqarish appara-
tining shunday uy unlashuvini bildiradiki, unda ishlab chiqarishni 
ma'lum darajada tashkil etish va boshqarish, yerni, boshqa ishlab 
chiqarish vositalarini va mehnat resurslarini biriktirish va ulardan 
foydalanish ta'minlanadi. Bu tuzulish qanchalik oddiy b lsa, ishlab 
chiqarishni boshqarish shunchalik yengil b ladi, ma'muriy 
boshqaruv apparatini saqlash uchun xarajatlar kam b ladi. Hozirgi 
vaqtda k proq tarmoqli, hududiy va aralash tuzilishlar uchraydi. 
Tarmoqli tuzilish korxonani markazlashgan boshqarishni ixti-
soslashgan b limlar (tarmoqlar — dalachilik, ozuqa ishlab chiqa-
rish, sabzavotchilik, bo dorchilik b yicha tashkil etiladigan 
sexlar, brigadalar, zvenolar, fermalar) faoliyat k rsatishi bilan 
uy unlashtiriladi. Uni maydoni katta b lmagan, ixcham yer 
maydoniga, bitta asosiy aholi yashash joyiga, barcha yer massivlari 
bilan yaxshi y l aloqasiga, ishlab chiqarishning yuqori darajada 
ixtisoslashishiga va konsentratsiyalashishiga ega x jaliklarda 
q llash maqsadga muvofiqdir. Bunday tuzilish ma'muriy va 
texnologik boshqarishning uzviy bo lanishiga asoslangan va 
malakali kadrlar bilan ta'minlangan, ishlab chiqarishning mexa-
nizatsiyalashtirilish darajasi yuqori b lgan korxonalarda eng 
yuqori samara beradi. U k plab sabzavot-sutchilik, meva-uzum-
chilik, sutchilik x jaliklari uchun xaraktorlidir. 
234 

---

Hududiy tuzilish markaziy apparat va kompleks ishlab chiqa-
rish b limlarini (b limlar, ishlab chiqarish uchastkalari, kom-
pieks brigadalar) nazarda tutadi. U asosan, ikki yoki uch bosqichli 
(masalan, korxona — kompleks b lim — ixtisoslashgan brigada) 
b ladi. Korxonani boshqarish apparati markaziy qishloqda, kom-
pleks b limlarniki ishlab chiqarish uchastkalari qishloqlarida, ixti-
soslashgan brigadalarniki esa fermalarda, dala shiyponlarida yoki 
boshqa ishlab chiqarish markazlarida joylashadi. 
Bunday tipdagi tuzilish keng hududni egallagan, bir necha 
aholi yashash joylariga, ch zilgan yer egaligiga (yerdan foydala-
nishga) yoki ishlanadigan yerlarning katta ajralgan massivlariga 
ega x jaliklarda foydalaniladi. Ularda, asosan, yer tuzishning 
boshlanishigacha mavjud hududning tashkil etilishi bor; bu va-
ziyatda tarmoqlar b yicha boshqarish tamoyili ularning k p xilli-
gi va tarqoqligi sababli yaroqsiz b ladi. 
Hududly tuzulish uzoq sinovdan tdi va mamlakatning har xil 
mintaqalarida, har xil ishlab chiqarish tiplaridagi qishloq x jalik, 
ayniqsa, pahtachilik, allachilik va alla-chorvachilik korxona-
larida keng tarqalgan. -^ 
Aralash tuzilish yuqorida k rib chiqilgan hududiy va tarmoqli 
tamoyillarni zida mujassamlashtiradi. U markaziy boshqaruv 
apparatiga kompleks ishlab chiqarish b limlarining va ixtisoslash-