D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev
H.III.KpeMep «Teopn>i Bcpojmiocreii
Yüklə 19,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7 Douglas C. Montgomery “Introduction to Statistical quality control” “John Willey and Sons”. USA 2016. p.40.
- Bashoratlashning miqdoriy uslublarini turkumlanishi
|
6 H.III.KpeMep «Teopn>i Bcpojmiocreii
h MareMaTinecKaa CTaTHCTHKa». MocKBa. «IOhhth» 2016 r 100-140 6eTJiap. E.B. HIhkhh, A T . HxapraiflBHjm «MaTeMaTHHecKHe MeroiUJ h MOAejm b ynpaBJieHHH». MocKBa. «/leno». 2013r. Crp. 304-307. 7 Douglas C. Montgomery “Introduction to Statistical quality control” “John Willey and Sons”. USA 2016. p.40. 38 taqsimoti orqali nazariy bilimlami amaliyotga tatbiq etish iqtisodiyotda katta rol o ‘ynaydi. 3.3-rasm. Bashoratlashning miqdoriy uslublarini turkumlanishi 0 ‘zbekistonda tadbirkorlikni ekonometrik modellashtirishga muhim hissa q o ‘shgan olimlardan prof. B.Xodiyev ilmiy ishlarida tadbirkorlikni iqtisodiyotning ba’zi tarmoqlari, jum ladan qishloq xo‘jaligi bilan bevosita, umumiy b o g iiq holda tahlil etgan. U moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida tadbirkorlikni rivojlanishini ekonometrik modellari tizimini ishlab chiqdi va asosiy e ’tibomi, hisob-kitoblami qishloq xo‘jaligi yo ‘nalishida amalga oshirgani holda tadbirkorlikni model-lashtirdi. Bundan tashqari, u o ‘z tadqiqotlarida tadbirkorlikda qabul qi-lingan qarorlam i optimallash usullarini, kichik va o ‘rta biznesda foyda darajasini oshirish va baholar muvozanati masalalarini, ekonometrik modellar identifikatsiyasi muammolarini qarab chiqdi. Shuningdek, B.Xodiyev kichik biznes samaradorligini o ‘lchashning ekonometrik modellariga to ‘xtalar ekan, kichik biznesda samarador- likni o ‘lchashning nazariy masalalari, ishlab chiqarish samaradorligi va aholi iste’mol k o ‘rsatkichlari tahlili modellarini ishlab chiqqani holda kichik biznes rivojlanishi konsepsiyasi, bashoratini taklif etdi.8 Bugungi kunga kelib esa (III-V bosqichlar) bu borada ancha o ‘zgarishlar ro‘y berdi. Oldingi davrda (III bosqich) kichik biznes subyektlarining aso-siy ulushi qishloq xo'jaligi, savdo sohasiga, YalM ning esa atigi 12,1 foizi kichik biznesga to ‘g ‘ri kelgan. IV-bosqichda *XoOTeB B.KD. y i5eKHCTOH HKTHCOAHeTmia Taa6npKOpj7HK pHBOTKJiaHHIIIHHH 3K0H0MeTpHK M o a e j u i a i n T H p H u i : m ci\<})aH . ; i o k ; ; h c c . - T .: T / I M Y . 2 0 0 0 . - 3 3 8 6 . 3 9 esa, kichik biznes subyektlarining tarmoq va mintaqaviy tuzilishi o ‘zgardi. Bu esa iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari savdo va umumovqatlanish, sanoat, transport va aloqa, bozor infratuzilmasi obyektlari misolida yoki respublika mintaqalari miqyosida kichik biznesni modellashtirish masalasini dolzarb qilib qo‘yadi. Ikkinchidan, o ‘tgan davr mobaynida kichik biznesning tasniflash tizimi tubdan o ‘zgardi. Uchinchidan, yuqoridagi yondoshuvida kichik biznes, tadbirkorlik tahliliga «tadbirkorlik» nomi ostida umumiy nuqtayi- nazardan yondoshilgan. Vaholanki, u mezonga bir qator subyektlami, jumladan, kichik yirik korxona, mikrofirma, yakka tadbirkorlami kiritish mumkin. Bizning fikrimizcha, kichik biznes rivojlanish tendensiyalarini modellashtirishda m odellashtirilayotgan subyekt yoki tarmoqning xususiyatlari va aniq tashkiliy-huquqiy maqomi hamda ular tadbirkorlikning qaysi turiga yoki shakliga mansubligiga e ’tibor qaratish lozim. Modellashtiriluvchi subyektning tashkiliy-huquqiy maqomi, uning iq-tisodiyotning u yoki bu tarm og‘i modellari boshqa tarmoq modellaridan farq qiladi. Bundan tashqari, tadbirkorlikni modellashtirishda umumiy nuqtayi nazardan talqin etishga ko‘ra, tadbirkorlik subyektlarini ko‘lami (yirik, o ‘rta, kichik) bo‘yicha alohida yoki umumiy mintaqalar, tarm oqlar kesimida modellashtirish, kichik va yirik biznesning umumiy iqtisodiyotdagi ulushlarining nisbatlarini modellashtirish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotchi M .Um arxodjayeva kichik biznesni rivojlantirishning italyancha modelini tahlil etgani holda, korxonalar tasnifiy mezonlariga xodimlar soni bilan birga investitsiyalar hajmini ham kiritishni tavsiya etadi. Uning fikricha, kichik biznesni rivojlantirish uchun ixtisoslashgan ishlab chiqarish hududlarini - klasterlami yaratish yoki konstellyatsiya (italyancha “constellazione”- yulduzlar turkumi) Italiya tajribasini respublikam izda qoMlash lozim. Konstellyatsiya - ishlab chiqarishni o ‘rta yoki oxirgi bosqichlariga ixtisoslashgan bir necha korxonadan iborat kooperatsiya bo‘lib, bunda 4 0 bitta firma yetakchi b o iib , qolganlari o ‘z ishlab chiqarishini shunga qarab moslashtiradi9. Tadqiqotchi Sh.Shodmonqulov kichik biznes subyektlarini marketing nuqtayi nazaridan tahlil etib, xaridor diqqatini tortish, to ‘rli marketing asosida sotishni tashkil etish, qondiriladigan talab miqdori bo‘yicha korxonalami tasniflashni va SWOT tahlilini amalga oshiradi10. A.B.Yugay non va makaron ishlab chiqaruvchi kichik korxona- larda ishlab chiqarishni boshqarish jarayonlarini modellashtirgani holda, korxona biznes-rejasi va uning moliyaviy natijalarini shakllantirish algoritmini quradi, aholining non va makaron mahsulotlariga boMgan ehtiyoji, ishlab chiqarish hajmlari bashoratini amalga oshiradi, ishlab chiqarishni samaradorligini baholaydi". M uallifning fikricha, kichik biznesning rivojlanish jarayoni bevosita u yoki bu mamlakatda amal kilayotgan iqtisodiy mexanizmlar va tarmoq xususiyatlari bilan bog‘liq. Shu sababdan ham rivojlangan m am lakatlaming miqdor ko‘rsatkichlari va kichik biznes rivojlanish tajribasini O ‘zbekistondagi amaliyot bilan taqqoslaganda, albatta, ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlanish darajasi, milliy iqtisodiyotining tarmoq tuzilishi va boshqa ijtimoiy madaniy xususiyatlarini e ’tiborga olish zarur. K o‘pchilik rivojlangan davlatlarda quyidagi ko ‘rsatkichlardan foydalangan holda kichik biznes tasniflanadi: bandlik, xususiy korxonalar soni, ulam ing milliy daromaddagi ulushi. Kichik biznes subyektlari faoliyatini tahlil qilishda ekonometrik uslubning binominal, Puasson, darajali, normal taqsimot, Styudent, Fisher-Sinekord, xu-kvadrat va katta sonlar qonunlariga mosligi alohida ahamiyatga ega. Biznesni taqsimot qonunlari yordam ida bashoratlash, uning rivojlanishiga ta’sir etuvchi om illar va mezonlari bo‘yicha taqsimlash va shu asosda mamlakatda yoki uning V M a p x o id c a e B a M X . H T a jim ia a k h hhk Ba y p T a 6H3HecHHHr p n B o * jia iim iiH : HKT.^)aH.HOM— jihcc . - T .: T/JHY, 2004. B. 34-53. 10 HIo/iMOHKyjiOB A .A . K hh hk 6 H 3 Hec cy&i>eicrjiapaaa MapKeTHHr 63 aJi HinjiaS iiHKapyBHH Kopxonanap m hcojium ): HKT.(j>aH.HOM. . . . f l H c c . - T . : / P K K A , 2004. - 143 6 . Yüklə 19,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|