Tizimini tatbiq etish va rivojlantirish

Mavzuga oid adabiyotlar tahlili 
Аyni vaqtda mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining chuqur tahlili, bugungi 
kunda jahon bozori konʼyunkturasi keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora 
kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va jadal surʼatlar bilan rivojlantirish 
uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro‘yobga 
chiqarishni taqozo etmoqda [1]. 
Bugungi kunda samarali korporativ boshqaruv tizimi investitsion qarorlar qabul 
qilishda hal qiluvchi omil sifatida qaralmoqda[2] va shu jihat sabab korporativ boshqaruv 
tizimi mavjud bo‘lmagan kompaniya raqobatbardosh va investitsion jozibador bo‘lish uchun 
bozorning to‘liq ishtirokchisiga aylanish imkoniyatiga ega emas. Jahon amaliyotida so‘nggi 
o‘n yillikda korporativ boshqaruvga bo‘lgan bunday jiddiy eʼtiborning asosiy mezoni 
investorlar uchun yanada xavfsizroq va qulay muhit yaratish istagi hisoblanadi [4].
O‘zbekiston Respublikasi Korporativ boshqaruv kodeksiga ko‘ra, Korporativ 
boshqaruv – bu aktsiyadorlik jamiyati ijroiya organi, uning kuzatuv kengashi, aktsiyadorlari, 
mehnat jamoasi vakillari va boshqa manfaatdor tomonlar, jumladan kreditorlarning 
manfaatlarning muvozanatiga erishish maqsadida, АJ faoliyatini samarali tashkil etish, 

---

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnali 
http://iqtisodiyot.tsue.uz/journal
 
85
 
modernizatsiyalash, ishlab chiqarish quvvatlarini texnik va texnologik qayta qurollantirish, 
raqobatbardosh mahsulotni ishlab chiqarish va uni tashqi bozorlarga eksport qilishni 
taʼminlashga qaratilgan o‘zaro munosabatlar tizimidir
[16]. 
Korporativ boshqaruv bo‘yicha tadqiqotlar olib borgan iqtisodchi olim А.Berlining 
tadqiqotlarida korporatsiyalarni boshqarishda strategiyani tanlash va korxona menejmentini 
rivojlantirish, investitsion faoliyatni boshqarish masalalari tadqiq etilgan[5]. M. Xesselning 
tadqiqotlarida «Korporativ boshqaruv – bu mulkdorlar va boshqa manfaatdor shaxslarning 
korxona faoliyatini baholash va nazorat qilish bilan bogʼliq o‘zaro munosabatlari 
hisoblanadi». [6] 
Korporativ boshqaruv kodeksining muallifi (1992) 
Ser Edrian Kadberning 
korporativ boshqaruv tizimini isloh qilish bo'yicha takliflarni o'z ichiga olgan
dokladiga 
asosan korporartiv boshqaruv (inglizcha so‘zdan olingan bo‘lib, Corporate Governance) – bu 
kompaniya faoliyatini boshqarish va nazorat qilishni amalga oshirishni taʼminlovchi tizimidir 
[7].
O‘zbekiston Respublikasida ham bir qator olimlar Sh.Zaynutdinov[8], D.Suyunov[9], 
B.Berkinov[10], M.Xamidulin[11], N.Rasulov[12] lar tomonidan korporativ boshqaruv 
tizimining ayrim jihatlari nazariy metodologik asoslari tadqiq qilingan. Xususan, M.B. 
Xamidulinning korporativ boshqaruv bo‘yicha olib borgan tadqiqotlarida, Korporativ 
boshqaruv – bu korporatsiya mulkdorlarining korporatsiya kapitalini shakllantirishga, undan 
foyda olish maqsadida yanada samarali foydalanishga hamda olingan daromadlarni 
korporativ munosabatlarning barcha ishtirokchilari o‘rtasida adolatli taqsimlashga 
qaratilgan strategik muhim qarorlarni belgilash, taʼriflash va qabul qilishga doimiy va real 
taʼsirni taʼminlashdagi ongli, bevosita ishtirokidir». [11] Yana bir iqtisodchi olimlarimizdan 
D.X. Suyunovning fikricha “Korporativ boshqaruv – bu korporativ mulk shakliga kiruvchi 
subʼektlar mulkdorlarining huquqlarini va manfaatlarini himoya qiluvchi amaldagi meyorlar, 
hamda boshqaruvning maʼlum bir tamoyillari asosida kompaniyaning maqsadiga erishish 
uchun amalga oshiriladigan harakatlar majmuidir” [9].
Korporativ boshqaruvning iqtisodiy mohiyati uzoq yillardan buyon o'rganilib 
kelinmoqda va bu borada tadqiqotchilarning flkrlari xilma-xilligiga guvoh bo'lish mumkin. 
“Korporativ 
boshqaruv 
- 
korporatsiya 
mulkdorlarining 
korporatsiya 
kapitalini 
shakllantirishga, undan foyda olish maqsadida yanada samarali foydalanishga hamda 
olingan daromadlarni korporativ munosabatlarning barcha ishtirokchilari o'rtasida adolatli 
taqsimlashga qaratilgan strategik muhim qarorlarni belgilash, ta’riflash va qabul qilishga 
doimiy va real ta’sirini ta’minlashdagi ongli, bevosita ishtirokidir”, deb izohlanadi. Tashkiliy 
huquqiy shakl sifatida korporatsiyalar barcha mamlakatlarda, jumladan O'zbekistonda ham 
keng hajmda qo’llanilmaydi. Shu nuqtai nazardan korporatsiyalar, kompaniyalar, 
aksiyadorlik jamiyatlari, mas’uliyati cheklangan jamiyatlari va boshqalarni umumlashtirgan 
holda korporativ tuzilma tushunchasi bilan ifodalanadi[13]. 
Yuqoridagi olimlar va boshqa olimlar tomonidan korporativ boshqaruv tizimining 
ayrim jihatlari nazariy metodologik asoslari tadqiq qilingan. Biroq, aktsiyadorlik jamiyatlarida 
korporativ boshqaruv tizimini tatbiq qilish masalasi qamrab olinmaganligini va 
respublikamizda korporativ boshqaruv samaradorligini oshirish uchun yetarli tadqiqot ishlari 
mavjud emasligini ko‘rsatib turibdi.