Umumiy tarix
Yüklə 155,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Xulosa
«Turkiston - umumiy uyimiz» g’oyasini to’g’ri tushunish lozim. Uning zamirida Markaziy Osiyo mamlakatlarini birlashtirish yoki ular tepasida turuvchi yangi bir tizimni yaratish kabi maqsadlar qo’yilayotgani yo’q. «Turkiston - umumiy uyimiz» deganda barcha turkiy davlatlar hamda turkiy xalqlar nazarda tutilayotgani ham yo’q. Gap Turkiston deb nomlangan siyosiy-geografik hudud ustida, hududdagi mamlakatlarning o’zaro birligini mustahkamlash, ularning xalqlarini yaqinlashtirish haqida bormoqda. Markaziy Osiyo davlatlarining har biri o’z doirasida, o’z taraqqiyot yo’lidan rivojlanib boraveradi. Turkiston xalqlari madaniyati Assambleyasi tashabbusi bilan Markaziy Osiyo mamlakatlari madaniyat, san’at, adabiyot va fan namoyandalari o’rtasida aloqalarni chuqurlashtirish, xalqlarni bir-biriga yanada yaqinlashtirish tadbirlari ko’rilmoqda. Inson tabiati murakkab, ruhi hamda hissiy ta’sir darajasi o’ta nozik va ayni paytda juda sezgirdir. Donishmandlarning fikricha, ruh tuyg’ular bilan fikrlar ta’sirida paydo bo’lib shakllanarmish. Tashqi xodisalar, voqelik nechog’lik aniq va chuqur idrok etilsa, tuyg’ularga ta’sir shunchalik kuchli bo’lar ekan. Natijada ana shu taassurotlar qurshovida ruh, fe’l-atvor, borliqda o’ziga xos munosabat, olamni anglash qobiliyati shakllanadi. Aflotunning fikriga ko’ra, rux eng ezgu olam bo’lgani uchun inson avvalo o’z ruxini kamol toptirishi zarur. Zero, ruhning sog’lomligi – aql-idrok butunligidir, ruhning pokizaligi — xissiyot pokizaligi, tuyg’ular musaffoligidir. Qalbida shunday fazilat mavjud odamda Vatan, xalq, millat tushunchalari oliy haqiqat darajasiga ko’tariladi. Biz qanchalik ruxan tozalikka erishsak, fikrimiz shunchalik toza, xayollarimiz ravshan, orzu-umidlarimiz yorqin bo’ladi. Atoqli turk olimi Ziyo Go’kalp: "Fikrlari xislariga tamomila muvofiq bo’lmagan har bir odam ruhan xastadir. Bunday odam hayotda baxtli bo’la olmaydi. Masalan, hissiyotiga ko’ra kuchli dindor bo’lgan kishi o’zini fikran dinsiz deb tushuna boshlasa, ruxi qandaydir bir muvozanat, osoyishtalik qolat ida bo’ladimi? Shubxasiz yo’q!"— deydi. 21 Yaqin o’tmishimizga bir nazar solaylik. Bir necha ming yilliklar mobaynida joni joniga, qoni qoniga payvand bo’lib ketgan Turkiston xalqlari sobiq SSSR davrida turli millatlarga ajratib tashlandi. Qog’ozdagina suveren, aslida esa Markazga qaram sovet respublikalari barpo etildi. Bu soxta siyosat tufayli an’analari, turmush tarzlari, ruhiy va ma’naviy qadriyatlari bir bo’lgan xalqlar o’zbegu qozoqda, tojigu qirg’iz, turkmanga bo’lib yuborildi. Albatta, mazkur xalqlar o’tgan 70 yildan ko’proq. vaqt mobaynida millat sifatida shakalandi. Ularning o’z tili, madaniyati bor. Endi ularni butunlay birlashtirib yuborish milliy qadriyatlarini toptash bilan barobar. Biroq, masalaniig boshqa tomoni ham bor. Ya’ni, yagona Turkiston zaminida sobiq SSSR tarqalgach vujudga kelgan mustaqil davlatlar o’z tarixiy kelib chiqishlari, xalqlarining boy o’tmishi, ma’naviy va ruhiy extiyojlari nuqtai nazaridan o’zaro yaqinlashishga hayotiy zarurat sezishlari tabiiy holdir. Turkiston xalqlari ruhiyati asrlar mobaynida bir-biriga tutashib, ma’naviy, diniy va ahloqiy munosabatlari uyg’unlashib ketgan, yashash tarzlari va urf- odatlari mushtarak bo’lib, yagona o’lkan va jonli vujudga aylangan edi. Shuning natijasida qondoshu jondoshlik, bir butunlik an’analari tarkib topgan. Kishilik tarixida bunday ma’naviy, ruhiy va fikriy yaqinlik bu diyorda hamisha hamma narsadan ustun kelgan. Shuning uchun ham Mavlono Rudakiy: Dunyoning shodligi yitlsa butun, Do’stlar diydoridan bo’lol mas ustun", deb bejiz aytmagan. Mustaqillik sharoitida bizning millat, millatlararo munosabatlar, milliy madaniyat, yaqin qardosh xalqlarning madaniy merosi, etnik muammolari, jug’rofiy va iqtisodiy birligi haqidagi tasavvurlarimiz o’zgarmoqda. Yangi tarixiy sharoitlarda vujudga kelayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar Turkiston mamlakatlari xalqlari tarixi, ularning kelib chiqishi, o’ziga xos turmush tarzlari va yaqin qo’shnichilik munosabatlariga har qachongidan boshqacharoq qarashni taqozo etmoqda. |