N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

6.2.Kichik yoshdagi o‘quvchilarning badiiy asarni idrok etishidagi 
psixologik xususiyatlari 
 
Boshlang‘ich sinflarda badiiy asarni tahlil qilish metodikasida kichik 
yoshdagi o‘quvchilarning badiiy asarni idrok qilishidagi psixologik xususiyatlar 
hisobga olinadi. Ruhshunos olimlarning tekshirishlaridan ma’lum bo‘lishicha, 
asarni idrok qilishga, bilim olishga xizmat qiladigan komponentlar bilan birga, 
uni emotsional-estetik his etish ham kiradi. Badiiy asarni yaxshi idrok etish 
uchun uni tushunishning o‘zigina yetarli emas. Asarni idrok etish murakkab 
jarayon bo‘lib, asarga unda tasvirlangan voqelikka qandaydir munosabatning 
yuzaga kelishini o‘z ichiga oladi. Psixologik tekshirishlar natijasida kichik 
yoshdagi o‘quvchilarning adabiy qahramonlarni idrok etishi va baholashidagi 
psixologik xusisiyatlari o‘rganilgan va ular adabiy qahramonga ikki xil 
munosabatda bo‘lishlari aniqlangan: 
1. Adabiy qahramonga emotsional munosabat. 
2. Elementar tahlil qilish. 
Asarda qatnashuvchi shaxslarga baho berishda o‘quvchilar o‘z shaxsiy va 
axloqiy tushunchalaridan foydalanadilar. Bunday axloqiy tushunchalar kichik 
yoshdagi o‘quvchilarda chegaralangan bo‘ladi, albatta. Ular axloqiy sifatlardan 
botirlik, to‘g‘rilik, mehnatsevarlik, yaxshilik tushunchalarini ko‘p ishlatadilar. 
Qahramonlarning boshqa sifatlarini tasvirlash uchun ularning so‘z boyliklari 
etishmaydi. O‘qituvchining vazifasi o‘quvchilar bilan asarni tahlil qilib, ular 
nutqiga personajlarning axloqiy, intellektual, emotsional sifatlarini tasvirlovchi 

---

216 
so‘zlarni kirita borishdan iborat. Bu adabiy qahramonlarning xarakterini yaxshi 
yoritish shartlaridan biri hisoblanadi. 
Asardagi qahramonlarning xarakteri ularning axloqiy sifatlarini anglash 
asosida tushuniladi. Bunda qahramonning nima qilishi emas, nima uchun 
shunday qilishi kerakligini bilish muhimdir. Ushbu jarayonda asar 
qahramonlarining axloqiy sifatlari ustida ko‘proq ishlash lozim.
4-sinfda