Biokimyo va molekulyar

4.4
.§. DNKning reparatsiyasi
 
Reparatsiyasi (lotincha reparatio - qayta tiklash) hujayralarning maxsus 
funktsiyasi bo'lib, u hujayralardagi normal DNK biosintezi paytida yoki 
fizikaviy 
yoki 
kimyoviy 
reagentlar 
ta'sirida 
zarar 
ko'rgan 
DNK 
molekulalarining kimyoviy shikastlanishi va sinishini to'g'irlash qobiliyatidan 
iborat. U hujayraning maxsus ferment tizimlari tomonidan amalga oshiriladi. 
Bir qator irsiy kasalliklar (masalan, xeroderma pigmentosa) ta'mirlash 
tizimining buzilishi bilan bog'liq. 
Kashfiyot tarixi 
Reparatsiyani o'rganish Albert Kellner (AQSh) tomonidan 1948 yilda 
fotoreaktivatsiya fenomenini kashf etgan - ultrafiolet (ultrabinafsha) nurlari 
natijasida biologik obyektlarga zararning kamayishi, keyinchalik yorqin 
ko'rinadigan nurga ta'sirida (yorug'lik ta'miri) boshlangan. 
Tez orada R. Setlov, K. Rupert (AQSh) va boshqalar fotoreaktivatsiya 
bu maxsus ferment ishtirokida sodir bo'ladigan va ultrabinafsha kvantni yutish 
natijasida DNKda hosil bo'lgan timin dimerlarining bo'linishiga olib keladigan 
fotokimyoviy jarayon ekanligini aniqladilar. 
Keyinchalik, bakteriyalarning ultrabinafsha nurlari va i onlashtiruvchi 
nurlanishiga sezgirligini genetik nazoratini o'rganayotganda, qorong'u tuzatish 
- ko'zga ko'rinadigan yorug'lik ishtirokisiz DNKdagi zararni yo'q qilish 
hujayralarining xususiyati aniqlandi. UV nurlari bilan nurlangan bakteriyalar 
hujayralarini qorong'u tiklash mexanizmi A.P.Govard-Flandriya tomonidan 
bashorat qilingan va 1964 yilda F. Xanavalt va D. Petitjon (AQSh) tomonidan 
eksperimental tarzda tasdiqlangan. Bakteriyalarda nurlanishdan so'ng, 
buzilgan DNK mintaqalarini nukleotidlar bilan ek sizatsiyasi va hosil bo'lgan 
bo'shliqlarda DNKning qayta sintezi sodir bo'lishi ko'rsatildi.
Ta'mirlash tizimlari nafaqat mikroorganizmlarda, balki hayvonlar va 
inson hujayralarida ham mavjud bo'lib, ular to'qima madaniyatida o'rganiladi. 
Odamlarga ma'lum bo'lgan irsiy kasallik - reperatsiya buzilgan xeroderma 
pigmentoza. 

---

93 
Tomas Lindahl, Aziz Shankar va Pol Modric DNKni tiklash usullari 
bo'yicha olib borgan tadqiqotlari uchun 2015 yil kimyo bo'yicha Nobel 
mukofotiga sazovor bo'lishdi.