Elektrotehnika va elektronika

Elektr energiya manbai
– EYuK ni qiymati, yo‘nalishi va ichki qarshiligining miqdori bilan 
tavsiflanadi. 
Rezistordan o‘tayotgan tok bilan shu rezistorda hosil bo‘lgan kuchlanish orasidagi bog‘lanish 
elementning 
volt-amper tavsifi(xarakteristikasi), (VAT - VAX
)
deb ataladi. 

---

9 
Ideal holatda: 
EYuK manbai uchun manbaning ichki qarshiligi R
ICH
= 0.
Tok manbai uchun manbaning ichki qarshiligi R
ICH
= 
∞
. 
Ikki tugun oralig‘iga ketma-ket ulangan elementlardan iborat bir xil tok o‘tadigan zanjirning qismi 
shohobcha
 
deb ataladi.
Kamida uchta shohobcha birlashgan nuqta esa, elektr zanjirining 
tuguni
deyiladi. 
Kontur
 
– elektr zanjirining bir nechta shohobchalaridan o‘tuvchi berk yo‘l. 
Oddiy holda elektr zanjiri uch qismdan iborat bo’ladi: energiya manbai, ste’molchi, ulovchi simlar. 
Lekin umumiy holda elektr zanjiri bir necha manbaiga va iste’molchilarga ega bo’lishi mumkin. Real elektr 
zanjiri esa yuqoridagi elementlardan tashqari ulab-uzuvchi (viklyuchatel) qurilmalari kontrol-o’lchash 
priborlari, himoya asboblaridan iborat bo’ladi. Faqat chiziqli elementlardan iborat zanjir - chiziqli elektr 
zanjiri deb ataladi. 
O’zgarmas tok elektr qurilmalariga quyidagilar misol bo’la oladi: (1.1-rasm) 
 
1.1-rasm. O‘zgarmas tok elektr qurilmalari. 
Shartli va grafik belgilari. 
Elektr lampalari, qizdirish qurilmalari, elektroliz qurilmasi sxemalarda R qarshilik ko’rinishida 
belgilanadi (1.2,a-rasm). Dvigatel va akkumulyator batarealari zaryad vaqtida tok yo’nalishiga qarshi 

---

10 
EYUK ga ega bo’ladi (protivo-e.d.s). Shuning uchun ular sxemada EYuK ga qarama-qarshi yo’nalishli va
ichki qarshiligi R bo’lgan manbaa ko’rinishida belgilanadi (1.2,B- rasm). EYUK ga ega bo’lgan zanjir qismi 
aktiv, ega bo’lmagan qismi passiv qism deyiladi. 
 
1.2- rasm. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli belgilanishi. 
Elektr energiya manbaalariga galvanik elementlar va akkumulyator, termoelementlar; 
fotoelementlar; generatorlar misol bo’la oladi. Sanoatda asosiy elektr manbaai generator hisoblanadi.