Biologiya 5 new indd
Respublika Ta'lim Markazi
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Respublika
Ta'lim Markazi sellyuloza qobiq sitoplazma sitoplazmatik membrana 7 1 3 -ra s m . O‘simlik (a) va hayvon (b) hujayrasi. yosh poya va b a rgla rda uchraydi; x ro m o p la s t (rangli) - p ig m e n tla r m iq d o rig a k o ‘ ra sariq, qizil, k o ‘ k b o ‘ lishi m um kin, gul va m evada uchraydi; leykoplast (rangsiz yoki oq rangda) - ildiz va u r u g ‘da b o ‘ ladi. Plastidalar b ir-b irig a aylanishi m um kin. Masalan, p o m id o r dastlab yashil rangda (xloroplast), asta-sekin oq ara di (leykoplast), keyin s a r g ‘ayib qizaradi (xrom oplast). O ‘sim lik hujayralariga xos belgilardan yana biri hujayra shirasiga ega vakuolaning b o ‘ lishidir. Vakuola hayvon hujayrasida hazm qiluvchi vakuola, qisqaruvchi vakuola k o ‘ rin ish id a b o ‘ lishi m um kin, lekin o ‘sim likdagi vakuola singari kattalasha olm aydi (1 3-ra sm ). O ‘simlikning yosh hujayrasi- ga nisbatan qari hujayrasida vakuola yirik b o ‘ ladi. Uning tarkibida 7 0 -9 5 % suv va unda erigan mineral tuzlar, orga n ik kislotalar, ug levodlar uchraydi. Vakuolaning tarkibiga k o ‘ ra mevaning ta ’ mi har xil b o ‘ ladi. A gar org a n ik kislotalar k o ‘ p b o ‘ lsa, meva nordon, uglevod k o ‘ p b o ‘ lsa, meva shirin b o ‘ ladi. 2. Faqat hayvon hujayralari uchun xos belgilar: • hujayra q o b ig ‘ i yu p q a b o ‘ ladi; • qisqaruvchi, hazm qiluvchi vakuolasi mavjud. Hayvon hujayralarida o ‘sim lik hujayralari kabi q o ‘shim ch a sell - yuloza qobiq b o ‘ lmaydi. Ular maxsus o ‘sim ta la r yo rd a m id a birikib 19 t o ‘qim a hosil qiladi. Hayvonlardagi vakuolalar m ayda b o ‘ ladi. Qis- qaruvchi vakuolalar hujayradan o rtiq c h a suyuqlikni chiqarib yubo- radi, hazm qiluvchi vakuolalar esa hujayraga kirgan oziq m o d d a - larni parchalab, hazm qiladi. Bir xil vazifani bajaruvchi hujayralar y ig ‘ indisi to 'q im a deyiladi. T o ‘ q im a lar birlashib organlarni, o rgan lar esa organ izm ni hosil qila di. Masalan, zarang daraxti yaxlit organizm, unda ildiz, poya, barg singari org a n la r mavjud. Barg qoplovchi, o ‘tkazuvchi, m exanik va asosiy t o ‘ qim alardan iborat. Asosiy t o ‘ qim a g a ustu nsim o n va bu- lutsim on hujayralar kiradi (1 4-ra sm ). edurtm_uz • membrana • sitoplazma С т-ж Г Уас|го 1 • vakuola • plastida 1. Yadrosi shakllangan va shakllanmagan hujayralar qanday nomlanadi? • f t 2. Hujayra qanday asosiy qismlardan iborat? 3. Necha xil plastida turlari uchraydi? 4. Mevaning ta’ mi nimaga b o g ‘ liq? 5. Qisqaruvchi vakuola qanday vazifani bajaradi? 6. Zarang o ‘simligidagi organ, to ‘qima va hujayralarga misol keltiring. O'simlik va hayvon hujayralariga xos belgilarni yozing. O ‘ s im lik h u ja y ra s i Hayvon h u ja y ra s i 20 |