Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Nazorat savollari 
 
1.
Investitsiya fondlarining iqtisodiy mohiyati va yuzaga kelishi.
2.
Investitsiya fondlarining bozor sharoitidagi ahamiyatli jihatlari. 
3.
Xorijiy amaliyotda investitsiya fondlari tashkiliy tuzilmasi. 
4.
Mamlakatimizda kollektiv investitsiyalash amaliyotining 
tashkiliy-huquqiy asoslari. 
5.
Investitsiya fondlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi. 
6.
Investitsiya fondlari investitsiya portfelini diversifikatsiyalash. 
7.
Mamlakatimizda investitsiya fondlari faoliyatining amaliy 
jihatlari. 
8.
Pay fondlari tashkiliy jihatlari va faoliyat tartibi.
 
 
23
Султонбоева М.Б. Ўзбекистонда инвестиция фондларини ривожлантиришнинг 
концептуал жиҳатлари. Иқтисодиёт фанлари доктори илмий даражасини олиш учун 
тақдим этилган диссертация автореферати. Т. 2018. 23-б.

---

- 
140 - 
 
 
 
X BOB. KORPORATIV MOLIYADA XORIJIY
KAPITALNI JALB ETISH 
 
10.1. Korporativ tuzilmalarga xorijiy bank
kreditlarini jalb etish
Bugungi kunda mahalliy korxonalarda oʻrta yoki uzoq muddatli 
davrlar uchun ma’lum qiymat asosida moliyaviy resurslarni yetarli da-
rajada jalb qilish muammoli holat hisoblanadi. Mazkur muammoni hal 
qilish usullaridan biri sifatida xorijiy kapitalni jalb qilishni keltirish 
mumkin. 
Xorijiy kapitalni jalb qilish shakllari xilma-xillikka ega. Bugungi 
kun amaliyotida keng miqyosda qoʻllanilayotgan shakllar sifatida 
quyidagilarni keltirish mumkin: 
- xorijiy bank kreditlarini jalb qilish; 
- qarz munosabatini anglatuvchi qimmatli qogʻozlarni xorijda 
joylashtirish; 
- aksiyalarni xalqaro fond birjalarida joylashtirish va boshqalar. 
Xorijiy kapitalni jalb qilishning keltirib oʻtilgan usullari xususida 
qisqacha tavsif berib oʻtamiz. 
Bugungi kunda kompaniyalar loyihalarni amalga oshirish uchun 
xorijiy banklardan uzoq muddatli kreditlar jalb qiladi.
Xorijiy kreditlarning keng tarqalishi zarur miqdordagi moliyaviy 
resurslarni nisbatan past foiz stavkalarida jalb qilish imkoniyati bilan 
izohlanadi. Xorijiy banklar tomonidan odatda, suzib yuruvchi foiz 
stavkalari qoʻllaniladi. Bunda asos sifatida ba’zi indikativ har kunlik 
oʻzgaruvchan stavkalar, masalan LIBOR (
London Interbank offered 
rate – 
London banklararo oʻrtacha foiz stavkasi), PIBOR (
Paris
Interbank offered rate – 
Parij banklararo oʻrtacha foiz stavkasi), 
AQSH bazis stavkasi (
prime rate
) va boshqalar olinib, ularga 
individual mukofot summalari qoʻshiladi. Bankning individual 

---

- 
141 - 
mukofot miqdori 0,5 foizdan 5 foizgacha amal qiladi. Har qanday 
korxona xorijiy kreditlar olish uchun xorijiy bankka yoki uning 
vakolatxona, boʻlinma, filiallariga murojaat qilishi mumkin. Banklar 
hududiy joylashuvidan qat’iy nazar qarz olish uchun quyidagi 
majburiy talablar amal qiladi: 
- moliyalashtiriladigan loyihaning asoslangan biznes-rejasi mav-
judligi; 
- xalqaro standartlar asosida tuzilgan moliyaviy hisobotlar taqdim 
etish; 
- dunyoga mashhur, masalan “katta toʻrttalik”ka kiradigan audi-
torlik tashkilotlari xulosalari; 
- yuqori darajadagi rentabellik va qat’iy belgilangan moliyaviy 
koʻrsatkichlarning ta’minlanganligi; 
- korxona moliyaviy-xoʻjalik faoliyati va tashkiliy tuzilishining 
shaffofligi va boshqalar.
Qayd etib oʻtish kerakki, hozirgi kunda aksariyat xorijiy banklar 
mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan dunyoga mashhur boʻlgan 
korxonalargagina kredit ajratishga tayyor. 
Xalqaro amaliyotda xorijiy kreditlar sindikatli kreditlar shaklida 
jalb qilinadi. Qarz oluvchiga taqdim etiladigan sindikatli kreditlar 
xorijiy kreditlar amaliyotida ham risklarni kamaytirish imkonini 
beradi. Bu jarayonda qarz taqdim etish toʻgʻrisidagi arizani qabul 
qilgan bank shakllantiriladigan sindikatni boshqaradi. Bunday kredit 
qiymati foiz stavkasidan tashqari odatda umumiy kredit summasining 
0,5 foizidan 2 foizigacha miqdorda belgilanadigan sindikat komissiya 
toʻlovini ham oʻz ichiga oladi. Moliyalashtirishning mazkur shakli 
keng koʻlamli loyihalarni amalga oshiruvchi yirik qarz oluvchi 
kompaniyalar uchun juda qulay. Xorijiy ekspertlarning baholashi 
boʻyicha dunyo miqyosida 80 foizga yaqin yirik loyihalar aynan 
sindikatli kreditlardan foydalanish orqali moliyalashtiriladi. 
Sindikatli kreditlarga misol sifatida “Gazprom” OAJ tomonidan 
“Sibneft” OAJni sotib olish uchun jalb qilingan 13,091 milliard 
AQSH dollari miqdoridagi kreditni keltirishimiz mumkin. Bunda 
kredit Dresdner Bank va ABN Amro bank boshchiligidagi oltita bank 

---

- 
142 - 
sindikati tomonidan uch va besh yil muddatga mos ravishda LIBOR + 
0,7% va LIBOR + 0,75% stavkalarda taqdim etilgan edi. 
Umumiy holda xorijiy kreditlarning afzalliklari sifatida 
quyidagilarni keltirish mumkin: 
- foiz stavkalarining ancha pastligi va kreditdan foydalanish 
muddatining uzoqligi (3 yildan 10 yilgacha); 
- garov sifatida debitorlik qarzlari yoki eksport shartnomalari 
boʻyicha tushumlardan foydalanish imkoniyatining mavjudligi; 
- xorijdan mablagʻ jalb qilishning boshqa shakllariga nisbatan 
taqqoslaganda rasmiylashtirish qiymatining yuqori emasligi va 
boshqalar. 
Xorijiy banklardan kreditlar jalb qilishning kamchiliklari sifatida 
esa quyidagilarni keltirish mumkin: 
- koʻp sonli talablar va kelishuvlarning amal qilishi; 
- valyuta riskining yuzaga kelishi; 
- xalqaro yuridik me’yorlarga asoslanuvchi huquqiy tartiblarga 
asoslanishi va boshqalar.
Ta’minot taqdim etish zarurligi va qarzni boshqarishning qulay 
mexanizmi mavjud emasligi xorijiy bank kreditlari bilan bogʻliq 
boʻlgan salbiy holatlardan hisoblanadi.