D xolboyev, U. N. Ibragimov moliyaviy hisob

1) kapital qoyilishning obyektiga k o ‘ra:
a) real investitsiya — asosiy vositalarni yaratish, nomaterial 
aktivlar innovatsiyasi, TM Q zaxiralari va boshqa obyektlarni 
ko ‘paytirish;
b) moliyaviy investitsiya — har xil moliyaviy instrum entlar, 
ayniqsa qimmatli qog‘ozlarga mablag‘ qo‘yishga bo‘linadi;
2) investitsiya maqsadiga k o ‘ra:
a) to ‘g‘rid a n -to ‘g‘ri;
b) ustav kapitali;
c) portfel qimmatli qog'ozlar;
3) investitsiyalash davriga k o ‘ra
— 
qisqa muddatli (1 yilgiga),
uzoq muddatli (1 yildan oshiq);
4) investitsiya xatariga ko'ra:
a) xatarsiz;
b) o ‘rta xatarli;
c) yuqori xatarli;
d) spekulyativ — o ‘ta xatarli, lekin eng yuqori darom ad 
beradigan obyektlar;
e) m o ‘tadil va konservativ (past xatarli)ga;
5) shakliga k o ‘ra
— 
xususiy va davlat investitsiyalari;
6) mintaqaviy tegishliligiga ко ‘ra — milliy yoki ichki, xalqaro;
7)tarmoq belgisiga k o ‘ra
— 
tarmoqlar boyich a;
8) sarflanish jarayoniga k o ‘ra — ishlab chiqarish va noishlab
chiqarish;
9) kapital qo ‘yilma shakliga k o ‘ra — mudofaa, ijtimoiy, yangi
texnologiya, majburiy kabi turkumlarga b o ‘linadi.
5.3. Uzoq muddatli moliyaviy qo‘yilmalaming tarkibi va
ular bo‘yicha tushunchalar
U zoq m uddatli moliyaviy q o ‘yilm alam ing hisobi ularning 
quyidagi guruhlari b o ‘yicha olib boriladi:
1. Qimm atli qog‘ozlar.
2. Shu’ba korxonalariga investitsiya.
88

---

3. Qaram birlashmalarga investitsiya.
4. Q o‘shm a korxonalarga investitsiya.
5. Boshqa uzoq muddatli investitsiya.
Qimmatli qog‘ozlar uzoq m uddatli investitsiyalaming asosiy 
qismini tashkil etadi va uning mohiyati keyingi satrlarda batafsil 
yoritilgan.
2, 
3, 4-guruhlarda shu nomdagi korxona va birlashmalarga 
tegishli bo ‘lgan uzoq muddatli investitsiyalaming mavjudligi va 
harakati hisobga olib boriladi.
Ju m lad an , s h u ’ba korxonalarga va q aram birlashm alarga 
q o ‘yilgan moliyaviy investitsiyalam ing dastlabki qiym ati ular 
o ‘rtasida tuzilgan shartnomadagi kelishilgan qiymat hisoblanadi.
Bu b o ‘yicha mulkiy ulushning qo‘yuvchini olganligini tasdiq- 
lovchi hujjat b o iib ulam ing qabul qilinganligi to ‘g ‘risidagi avizo 
yoki mulkning berilganligi to ‘g‘risidagi nakladnoy hisoblanadi.
Yuqorida ta ’kidlanganidek, qimmatli qog‘ozlar uzoq muddatli 
moliyaviy q o ‘yilm alarning (investitsiyalam ing) asosiy qism ini 
tashkil etadi va ular banklar ham da korxonalar kapitallashuvini 
oshirishda m uhim ahamiyatga ega.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Q im m atli qog‘ozlar bozori 
to ‘g ‘risida»gi Q onunining 3-m oddasida «Q im m atli qog‘ozlar 
hujjatlar bo ‘lib, ular bu hujjatlami chiqargan yuridik shaxs bilan 
uning egasi o'rtasidagi mulkiy huquqlarni yoki qarz munosabatla- 
rini tasdiqlaydi, dividendlar yoki foizlar tarzida darom ad to ‘lashni 
ham da ushbu hujjatlardan kelib chiqadigan huquqlarni boshqa 
shaxslarga o 'tk azish im koniyatini n azard a tu tad i. Q im m atli 
qog‘ozlam ing qiymati 0 ‘zbekiston Respublikasi milliy valyutasida 
ifodalanadi», — deyilgan.
Q onun hujjatlariga k o ‘ra qimmatli qog‘ozlar b o ‘yicha quyidagi 
tushunchalar mavjud:
Emitent 
— emissiyaviy qim m atli qog‘ozlar chiqaruvchi va ular 
yuzasidan qim m atli qog‘ozlarning egalari oldida majburiyatlari 
b o ‘lgan yuridik shaxs.