B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

 
4-rasm. Mintaqaviy kompleks dasturlarni ishlab chiqish va 
baholashga nisbatan kombinastiyalangan yondashuv
9.4. Mintaqaviy rejalashtirish amaliyotidagi asosiy muammolar. 
O’zbekistonda mintaqaviy rejalashtirish amaliyoti 
 
Mintaqaviy siyosat ko’plab murakkabliklarga ega bo’lib, ular ham 
iqtisodiy, ham siyosiy omillar bilan belgilangan. Mintaqalar katta 
huquqlar va harakatlar erkinligiga ega bo’lishi bilan davlat va mintaqalar 
o’rtasida ham, hududlar manfaatlari o’rtasida ham ziddiyatlar kelib 
chiqishi muqarrar. Shuning uchun oqilona davlat siyosati zarur. 
Mintaqani rivojlantirish 
ssenariylarini ishlab chiqish 
1. Mutlaq inertsion ssenariy. 
2. Inersion jadal ssenariy. 
3. Innovatsion ssenariy. 
Mintaqani ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirishning ustuvor 
yo’nalishlarini belgilash
1Atrof- muhitni muhofaza etish va tabiiy- resurs 
majmuini rivojlantirish 
2. ASM va sanoatni rivojlantirish 
3. Mintaqaning investitsion jozibadorligini oshirish 
4. Sayyohlik- rekreatsion majmuani istiqbolli 
rivojlantirish 
5. Respublika aholisi turmushi sifati va darajasini 
oshirish 
Mintaqani ijtimoiy- iqtisody 
rivojlantirish indikatorlarining 
yig’indisini shakllantirish 
1. Ijtimoiy blok indikatorlari: 
а) salomatlik; 
б)ta’lim; 
в) farovonlik; 
г) xavfsizlik; 
д) uy-joy; 
е) kommunikatsiya; 
ж) madaniyat; 
з) demografiya;
 
2. Iqtisodiy blok indikatorlari:
 
а) ishlab chiqarishning institutsional tarkibi;; 
б) sanoat; 
в) qishloq xo’jaligi; 
г) transport; 
д)qurilish; 
е) narxlar; 
ж) savdo; 
з) umumiy ovqatlanish; 
и) aholiga xizmatlar ko’rsatish va hk; 
к)
makroiqtisodiy ko’rsatkichlar.
Ma
qs
adni
bel
g
il
as
h
Ij
ti
m
oi
y 
– 
iqt
isod
iy 
ri
vo
jl
an
ishn
i da
st
u
ri
y
indi
kat
iv
loas
ht
ir
ish
Dasturni amalga oshirish 
asnosida indikatorlar 
yordamida mintaqaning 
ijtimoiy- iqtisodiy 
rivojlanishini baholash 
1. Yakka indikatorlarni hisoblab chiqish. 
2. Umumlashtirilgan indikatorlarni hisoblab chiqish. 
3. Integral indikatorlarni hisoblab chiqish. 
4. Reja va faktni taqqoslash. 
Ssena
ri
y 
va 
yondas
h
uv
Ij
ti
m
oi
y
-i
қt
is
odi
y 
ri
vo
jl
ani
sh
n
i das
-t
ur
iy 
indi
kas
ti
y
al
as
h

---

129 
Hukumatning mintaqaviy rivojlanishga ta’sir ko’rsatuvchi tadbirlari 
asosiy qismi umumiy makroiqtisodiy, tashqi iqtisodiy, ijtimoiy siyosat, 
institustional o’zgarishlar doirasida amalga oshiriladi. Ularni ishlab 
chiqish va amalga oshirishda integrastiya samarasi va hududlarni yalpi 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish manfaatlariga mos kelishi hisobga olinadi. 
Davlatning ulushli ishtirokidagi investistiya loyihalarining tanlovini 
o’tkazishda ularning muayyan mintaqalardagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatga 
ta’sirini hisobga olish zarur. 
Davlatning mintaqaviy iqtisodiy siyosatini muvaffaqiyatli amalga 
oshirish uchun huquqiy va tashkiliy-iqtisodiy normalar tizimini barpo 
etish, mintaqaviy rivojlanishni davlat yo’li bilan tartibga solish 
mexanizmlarini takomillashtirish lozim. 
Mintaqaviy siyosatni amalga oshirishda barcha mamlakatlar o’ziga 
xos 
muammolarga 
duch 
kelishadi. 
Birinchidan, 
mintaqaviy 
imkoniyatlarni tenglashtirish siyosati hech qachon iqtisodiy va ijtimoiy 
sharoitlarning to’liq mos kelishiga olib kelmaydi. Davlat mutlaq emas, 
balki nisbiy tenglikni ta’minlashga urinadi. Ikkinchidan, mintaqaviy 
siyosat tarkibiy siyosat bilan murakkab o’zaro bog’liqlikka ega. Ular bir-
birini to’ldirishi ham, bir-biriga zid bo’lishi ham mumkin. Agar ko’p 
tarmoqli ishlab chiqarishga ega bo’lgan har tomonlama rivojlangan 
mintaqalarni oladigan bo’lsak, iqtisodiyot tarkibini yaxshilash uning 
rivojlanishiga yordam beradi. Lekin ayrim hududlar tarixan yuzaga 
kelgan kam ishlab chiqarish sohasiga ega. Fan-texnika taraqqiyoti va 
sanoatning ikkita shartli guruhga (ilg’or va qaloq tarmoqlarga) ajralishi 
sharoitida hukumatning ilg’or tarmoqlarni qo’llab-quvvatlash chora-
tadbirlari shunga olib keladiki, ko’plab yangi tarmoqlarga ega bo’lgan 
mintaqalarda rivojlanish uchun umumiy turtki kuchayadi. Asosan 
qiyinchiliklarni boshdan kechirayotgan eski tarmoqlarga ega bo’lgan 
mintaqalarda esa umumiy pasayish, bandlikning qisqarishi, ijtimoiy 
muammolarning keskinlashuvi kuzatiladi. 
Shuning uchun mintaqaviy siyosat oqilona va ilmiy jihatdan 
asoslangan bo’lishi kerak.