International Conference on Developments in Education, Sciences and Humanities Hosted from Hamburg, Germany https :
econferencezone.org March 15 th -16 th 2022 102
materialni o'zlashtirishga tayyorlash; og'zaki hisoblash uchun maxsus mashqlar, yangi materialni o'rganish
(darsning asosiy bo'lim i); bolalarning oldin o'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalarini mustahkamlash;
o'rganilgan bilimlarni hisoblash; mashq, bilim va malakalarni qo'llash (darsning asosiy bo'limi); o'quvchilarni
mustaqil ishlatish va uni tekshirish; oldin o'zlashtirilgan materiallarni takrorlash; uyga vazifa berish; darsni
xulosalash.Darsning asosiy qismlarini turli xilda va turli metodlar bilan birga qo'shib olib borish
mumkin.O‘qituvchi dars rejasini tuzishda quyidagilarni e’tiborga olishi kerak. Dars qanday qismlardan iborat
bo‘lishi, ularni qanday ketma-ketlikda joylashtirish, ular o ‘rtasida o‘quv materialini qanday taqsimlash, bu
qismlar bir-biriga qanday bog'lanishda, ular darsning asosiy didaktik maqsadini amalga oshirishda yetarli
miqdorda yordam berishini hisobga olishi kerak.Boshlang'ich sinfda matematika darsining har bir qismi
umumiy didaktik masalalarni bajarishga qaratilmog‘i kerak. Darsning qismlari asosiy didaktik maqsadga
qarab o‘zaro bog'langan bo‘lishi kerak. Alohida dars turlarining tarkibini qarab chiqamiz.Masalan:
o'quvchilarni yangi tushunchalar bilan tanishtirish, yangi bilim va ko'nikmalarni hosil qilish darslari.Darsning
borishi. Darsni maqsadga muvofiq shunday boshlash kerakki, barcha o'quvchilarni, o'quv vazifalarini faol
bajarishga darhol tortadigan bo'lsin. Shu maqsadda uncha katta bo'lmagan mustaqil ishlarni kartochkalarga
yozib borish kerak, bu esa o'quvchilardan masala shartini yozmasdan hisoblash natijalarinigina yozishni talab
qiladi. Bunday mustaqil ishlar o'quvchilarni yangi materialni o'zlashtirishga tayyorlaydi.Darsning birinchi
qismida agar uy vazifasi mazmun jihatdan yangi materialga bog'liq bo'lsa, uni tekshirish ham mumkin. Agar
uy vazifasi yangi mavzuga bog'liq bo'lmasa, yangi mavzuni o'tishda o'quvchilar uni qo'llamasa, u holda yangi
bilimlarni bayon qilish darsida uy vazifasini tekshirish shart emas. Shunday qilib darsning birinchi qismi
o'quvchilarning faolligini va diqqatini yo'naltirishga qaratilmog'i lozim, bu bosqichga uncha ko'p vaqt sarf
qilmaslik kerak.O'quvchilar diqqatini yo'naltirish usullaridan yana biri darsning mavzusi va maqsadini aniq
tushunarli e ’lon qilishdir. Bunda albatta o'quvchilarning qiziqishini orttirish va muammoli vaziyat yaratish
zarur. Masalan: o'quvchilar faqat hisoblashning og'zaki usuli bilan tanish bo'lsalar, ularga ikkita uch xonali
sonlarni qo'shish tavsiya qilinsa, bunday holatda o'quvchilar o'zlarining ortiqcha bilim va malakalarini
qo'llaydilar. O 'quvchilar m a’lum qiyinchiliklardan o'tadilar. Shunday qilib, oldindan o'rganilgan hisoblash
jarayonlari bilan bu misolni bajarish qiyin emasligiga ishonch hosil qiladi. Yangi og'zaki usulni o'zlashtirish
kerak. Dars ana shu usulga bag'ishlangan bo'ladi.Ikkinchi holda darsda O‘quvchilar bilan qisqacha suhbat
bilan olib borilishi mumkin. Bunday darsdan bir xonali sonlarni ko'paytirishni tushuntirishda foydalanish
mumkin.Yangi o ‘quv materialini o ‘zlashtirishga o'quvchilarning faol tayyorlash maqsadida oldin
o'zlashtirilgan materiallar takrorlanadi, takrorlash xarakteridagi materiallar ko'pincha og'zaki hisoblash orqali
bajariladi. Shuningdek, yangi materialni o ‘zlashtirishga qaratilgan misol va masalalarni mustaqil yechish ham
mumkin.Darsning ikkinchi qismida yangi matematik tushuncha beriladi yoki arifmetik misollarning yangi turi
yechiladi. Bu o ‘quvchilarning bayoni yoki suhbati orqali olib boriladi. Ba’zan o'quvchiga buni mustaqil tanlab
olish ham tavsiya qiladi. Masalan, oldin o'tilgan mavzuga bog'liq holda masala yoki misol yechish maqsad
qilib olingan bo'lsa, u holda o'quvchilar bu misollarni mustahkamlash, mustaqil yechish orqali o'zlarining
bilim va malakalarini oshirishlari mumkin.Yangi materialni mustahkamlash. Bu bosqichda o'quvchilarga
keltirib chiqarilgan, xulosa, muhokamalarni esga olish, undan keyin mustahkamlash xarakteridagi vazifa
berilishi kerak. Bu vazifani bajarish yordamida o‘tilgan yangi bilim mustahkamlanadi va birinchi bor
amaliyotga tatbiq qilinadi. Birinchi vazifalar odatda jamoa bo‘lib bajariladi. Ba’zan esa misol-masalalar
mustaqil bajarilgandan keyin, o'quvchilardan birortasi doskaga chiqib shu qoidaning to‘g‘riligini misol,
masala yechish orqali ko'rsatib beradi.O'quv materialining murakkabligiga qarab har qaysi bosqichda rasional
bo‘lgan yo‘l topiladi.
3. Boshlang'ich sinflarda matematika darsiga tayyorlanish.Matematika darsiga tayyorlanishda birinchi
navbatda o ‘quvchilarga yangi dars materiali yuzasidan qanday m e’yorda tayyorlanganligini, buning uchun
nimani takrorlash zarurligini aniqlash kerak.O‘qituvchi matematika dasturini, ishchi rejasini, darslik va o'quv
qo‘llanmalarini, metodik adabiyotlarni va ko‘rsatmali qurollarni hozirlagandan keyin navbatdagi darsga
tayyorgarlikni boshlaydi. Eng avvalo navbatdagi dars matematika dasturida qaysi o‘rinda, qaysi mavzular
bilan bog'liq holda, tushunchani nimalarga bog'lab tushuntirish kerakligini aniqlaydi. Bu savollarning
hammasi bayon qilinganidan keyin darsning asosiy didaktik maqsadini xususiyatini qat’iy o'm atish kerakligi
kelib chiqadi. Bu esa darsning mazmunini aniqlashga yordam beradi. Darsning didaktik maqsadida uning
mazmunidan darsning bir tizimga kiladi, ya’ni darsning alohida bo‘limlarining birlashishi, ularning organik