m ustaqil ravishda n u tq n i egallay olm aydi va q u l o g ‘iga ju d a yaqin
m asofadan gapirilganda h am aniq eshitmaydi. A m m o baland tovushlar,
yaqin m asofadan nutq n in g b a ’zi tovushlarini qabul qilishga imkon
beruvchi eshitish qobiliyati saqlanib qoladi.
O u lo g ‘i o g ‘irlik — bu eshitish qobiliyatining qattiq pasayishi (80
detsibaldan kam) b o ‘lib, eshitish qobiliyati qoldig'i yo rd a m id a qulog'i
o ldida b alan d ovoz bilan gapirilganda bola n u tq n i eshita oladi. Bola
m in im al n u tq boyligini m ustaqil ravishda egallay oladi.
Karlar va qulog‘i og'irlik (y o m o n eshituvchilar) nutqni qabul qilish
usuli b o ‘yicha farq qiladilar. Karlar so‘z nutqini k o ‘rib (suhbatdoshining
lablari va yuziga qarab) va eshitib k o ‘rish (tovushni
kuchaytirish apparati
y o rd a m id a ) qabul qiladilar.
Y o m o n e s h i ta d i g a n la r a t r o f d a g il a r b ila n ta b iiy m u n o s a b a tl a r
ja ra y o n id a baland o h a n g d a s o ‘zlashish asosida nutq n i eshitib qabul
qiladilar.
Eshitish qobiliyati buzilgan bolalarni ommaviy, umumiy o ‘rta t a ’lim
m a k ta b la r id a korreksion o ‘qitish. Eshitish qobiliyati buzilgan bolalarni
o 'q itish va tarbiyalash masalalari bilan surdopedagogika shug'ullanadi.
S u rd o p ed a g o g ik a ( y u n o n c h a «surdus» — kar) — eshitish qobiliyati
b u z ilg a n b o la la r n i o ‘qitish va tarb iy a la sh j a r a y o n i n i o ‘rganuvchi
korreksion (m axsud) pedagogikaning yana bir m u h im sohasi.
E s h i t i s h a n a l i z a t o r i n i n g n o r m a l i s h l a s h i b o l a n i n g u m u m i y
rivojlanishi uch u n alohida a h a m iy a tg a ega b o ‘ladi.
Eshitish analizatori
bu zilg an d a bolaning nutqi, psixologik rivojlanishi yom onlashadi, idrok
etish faoliyati, um um iy rivojlanishi ortda qoladi. Statistik m a ’lumotlariga
q a ra g a n d a eshitish organi funksiyasi buzilgan va eshitmaydigan bolalar
soni d o im iy ravishda ortib b o rm o q d a .
Ayni vaqtda s urdopedagogika oldida quyidagi vazifalar turibdi:
— e s h i t i s h q o b il iy a ti b u z i l g a n s h a x s l a r , u l a r n i n g in d iv id u a l
xususiyatlari,
shun in g d ek , eshitishi, nutqi buzilishi xususiyatiga k o ‘ra
ularni o ‘qitish qo n u n iy atlarin i pedagogik ji h a td a n o'rganish;
— eshitish qobiliyati buzilgan turli kategoriyadagi bolalar uchun
m axsus t a ’lim m a z m u n in i ishlab chiqish, uni ilmiy jih a td a n asoslash
va am aliy am alga oshirish;
— eshitish qobiliyati buzilgan shaxslarni o ‘qitishning didaktik va
m axsus
m etodikalarini yaratish;
— qold iq eshitish qobiliyatini rivojlantirish b o 'y ic h a maxsus t a ’lim
www.ziyouz.com kutubxonasi
texnologiyalarini yaratish, pedagogik sog‘lomlashtirish tadbirlarini tashkil
etish va boshqalar.
O m m a v iy u m u m iy o ‘rta t a ’lim m ak tab id a eshitish qobiliyati bir oz
pasaygan b o lalar o ‘qishi m um kin. O 'q itu v c h i bola t o m o n i d a n darsda
bildirilayotgan fikrlarni yaxshi eshita olishiga e ’t i b o r berishi, b u ning
u c h u n b olani birinchi yoki ikkinchi partaga, iloji b o ‘lsa o ‘rta q ato rg a
o ‘tkazish kerak. S huningdek, o ‘qituvchi bola lining gaplarin i t o ‘g ‘ri
t u s h u n a
olganligi, topshiriqni t o ‘g ‘ri bajarayotganligini n a z o ra t qilib
turishi kerak. B a’zida eshitm aydigan yoki y o m o n e sh ita d ig a n b o lalar
o m m aviy, u m u m iy o ‘ita t a ’lim m ak tab larid a esh ita d ig a n ten g d o sh lari
bilan birga muvaffaqiyatli o ‘qiydilar.
0
‘qituvchi eshitmaydigan yoki y o m o n eshitadigan bo la sinfga qabul
q i l i n g a n d a u l a r n i n g p s i x o f i z i o l o g i k h a m d a n u t q r i v o j l a n i s h i
xususiyatlarini bilishi talab etiladi.
K o ‘rish qobiliyati buzilgan o ‘quvchilarni korreksion o ‘qitish. K o ‘rish
qobiliyati buzilishi turlari, ularning sabab va oqibatlari. K o ‘rish qobiliyati
b u z i l g a n b o l a l a r n i o ‘q i t is h va t a r b i y a l a s h x u s u s i y a t l a r i b i l a n
tiflopedagogika shug‘ullanadi (yun o n c h a «typhlos» — k o ‘r) —
korreksion
pedagogika (defektologiya)ning m u h im sohasi.
K o ‘rish — ko ‘rish analizatori yo rd a m id a borliqni sezish va qabul
qilishdir. Miya k o ‘rish orqali tashqi d u n y o haqidagi m a ’Ium otlarni oladi.
B olaning k o ‘rish qobiliyati b uzilganda uni rivojlantirish, o ‘qitish
va tarbiyalash jarayonlarida jiddiy qiyinchiliklar yuzaga keladi.
B olalarda k o ‘rish qobiliyati buzilishining sabablari tu r l i c h a b o ‘lib,
ular nasliy kasalliklar, homila o n a q o rn id a riv o jla n a y o tg a n d a k o ‘rish
oi^anlari patologiyasining yuzaga kelishi, hom iladorlik p aytida o n a n in g
tokeplazmoz, qizamiq va boshqa og ‘ir kasalliklar bilan o g ‘rishi va hokazo
o m illardan iborat bo'lishi m um kin.
K o ‘rish qobiliyatining buzilishi t u g ‘m a yoki o rttirilg a n boMadi.
T u g ‘m a k o ‘r b o ‘lish hom ila n in g zararlanishi sababli y u za g a keladi.
Ko‘rish nuqsonlarining yuzaga kelishida naslivlik h a m k o ‘zga tashlanadi.
O rttirilgan k o ‘rlik o d atd a ko'rish organlari — t o ‘r p ard asi. shoh
parda yoki markaziv nerv tizimining kasallanishi (m e ningit. miva shishi.
m e n in g o e n sifa liO . o re a n i z m n i n g u m u m iy k a s a l la n is h id a n kevingi
asoratlari (kor. gripp. skorlatina). s h u n in g d e k . m iva yoki k o ‘zning
iarohatli shikastlanislii (boshi v aralan is h i. s h ik a stla n is h i)
o q ib a tid a
b o ‘lishi m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
K o‘rish qobiliyatining buzilgan bolalar quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1. K o ‘r tugMlganlar.
2. Erta k o ‘r b o ‘lib qolganlar.
3. U c h yoshidan keyingi k o ‘r boMib qolganlar.
O m m aviy maktablarda, t a ’lim olganda yom on ko ‘ruvchi bola jiddiy
qiyinchiliklarga duch keladilar. Idrok etishning aniq emasligi, sekinligi,
torligi kabi xususiyatlar p re d m e tla rn i tanib olish, ularning shaklini
ajratish, o ‘ziga xos belgilarini bilib olishda m a ’lum qiyinchiliklariga
olib keladi.
B olalar satrlar, harflar va raqam larni adashtiradilar. Bular
o ‘qish texnikasini egallab olish, o'qilganlarning m azm unini tushunishga
xalaqit beradi. O ddiy m aktabda y o m on ko'ruvchi bolalar doskada nima
yozilganligini k o ‘rmaydilar, q arab bajariladigan ishlarni tashkil etishda
y o m o n k o ‘r a d i g a n b o l a l a r t e z c h a r c h a y d i l a r , bu u l a r n i n g ish
qobiliyatlarini pasaytiradi. P edagoglarning
oldidagi eng m u h im vazifa
— y o m o n k o ‘radigan bolani o ‘z vaqtida aniqlash, unga maxsus t a ’lim
va tarbiya berish masalasini hal etish u c h u n P M P K g a yuborishdan
iborat. Y o m o n ko‘radigan bolalarni o ‘qitish va tarbiyalash asosan maxsus
(korreksion) m ak tab lard a am alg a oshiriladi.
Dostları ilə paylaş: