S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

48-rasm . Q o ‘y g elm in tlarin in g tuxum lari:
1 -N e m a to d iru s sp a th ig e r; 2 -F a s c io la h e p a tic a ;
3 - T h y s a n ie z ia g ia rd i; 4 -D ic ro c o e liu m d e n d riiic u m ; 
5 -M o n ie z ia e x p a n sa ; 6 -H a e m o n c h u s c o n to rtu s.
136

---

52-rasm . G 'o z gelm in tlarin in g
tuxum lari:
53-rasm . 0 ‘rd ak g elm in tlarin in g tu xu m ­
lari:
1 - T s c h e r tk o v ile p is s e tig e ra ;
2 -W a n g u lc te ra k is d isp a r; 3 -C a p illa ria
a n se ris; 4 -D re p a n id o ta e n ia la n c e o la ta ;
5 -A m id o s to m u m a n se ris; 
6 -T ric h o - 
stro n g y lu s te n u is.
l- P o ly m o rp h u s m a g n u s ; 2 -S tre p to c a ra c ra s - 
sic a u d a ; 3 -E c h in u ria u n c in a ta ; 4 -F ilic o llis a n a- 
tis; 5 -T e tra m e re s fissisp in a ; 6 -T h o m in s a n a tis;
7 -H y s tric h is
tric o lo r; 
8 -D io rc h is
ste fa n s k ii; 
9 -H y p o d e ra e u m c o n o id e u m ; 
1 0 -P o rro c a e c u m
c ra s s u m ; 1 1 -N o to c o ty lu s a tte n u a tu s .
GeJmintolarvoskopiya. 
Bir qancha gelmintoz kasalliklarda (diktiokaulyoz, pro­
tost) onglidoz) hayvon tezagi bilan gelmint tuxumlari emas, balki ulam ing lichinka­
lari tashqi muhitga chiqariladi. Bulami aniqlash uchun quyidagi maxsus usullar 
qoTianiladi.
B e r m a n - O r l o v
u s u l i
(45-b-rasm). Bu usul gelmintlarning hara- 
katchan lichinkalarini tezakdan suvga chiqarib ch o ‘kmaga o'tkazishga asoslanadi. 
Berman tuproqda yashovchi nematod lichinkalarini topish va aniqlash uchun mazkur 
usulni tavsiya etgan. S o‘ng Orlov mol tezagidagi diktiokaul lichinkalarini topishda 
bu usulni q o ‘llagan. Orlov tavsiya etgan usul quyidagicha: yuqori tomonining dia- 
metri 8 -1 0 sm b o ig a n voronka olinib, uning oxirgi qismiga 15 sm uzunlikdagi rezi- 
na naycha o'rnatiladi va Mor qisqichi bilan qisiladi. Voronka rezina naycha bilan 
sim to ‘r qo'yilgan holda shtativga o'rnatilib, 37-38° isitilgan suv quyiladi. T o ‘rga 
gelmint lichinkalarini aniqlash uchun tekshiriladigan 10-15 
g
tezak solinadi. Bir 
necha soatdan so'ng rezina naychaning pastki qismidagi suyuqlik sentrifuga probir- 
kasiga quyilib aylantiriladi va hosil bo'igan ch o 'k m a mikroskopda tekshiriladi.

---

Keyingi vaqtda bu usul bir necha marta modifikatsiya qilinib soddalashtirildi. 
V oronkaga solinadigan suvni 37-38° isitish zarur emasligi aniqlandi, chunki tezak- 
dagi gelmint lichinkalari past temperaturadagi suvga ham chiqadi. Lekin suv issiq- 
roq b o 'lgani m a ’qul, sababi, issiq suvda lichinkalar ju d a harakatchan b o ‘ladi. Mor 
qisqichining o 'm ig a rezina naychaning uchiga probirkani kiydirish taklif etilgan. 
Bunda sentrifugada aylantirilmaydi, chunki probirka ostidagi ch o 'k m a d a lichinka 
b o ‘ladi. B en n an -O rlo v usuli bilan q o ‘y tezagini tekshirganimizda 1-1,5 soatdan 
keyin gelmint lichinkalarini uchratamiz, lekin ekspozitsiyani qancha uzaytirsak, 
ularning soni shuncha ko'payadi. Shuning uchun ekspozitsiyani ushlab turish vaqti 
aniq belgilanmaydi, lekin 1-1,5 soatdan kam b o im aslig i kerak. Qoramol tezagini 
tekshirganda ekspozitsiya 6 -7 soatdan kam bo'lm asligi lozim.
Lekin shuni hisobga olish kerakki, 20° dan yuqori temperaturada 18-20 soatdan 
so 'n gg in a strongilyat tuxumlaridan lichinkalar chiqadi, ular diktiokaulalar va pro- 
tostrongilid lichinkalarini aniqlashni qiyinlashtiradi. Shuning uchun yangi olingan 
tezakni ham B e n n an -O rlo v apparatida bir sutkadan ortiq saqlash m um kin emas. 
Issiq jo y d a turgan tezakning apparatda turish vaqtini qisqartirish kerak.
O datda Berm an-O rlov usuli bilan bir y o 'la bir necha o'nlab (ayrim vaqtda yuz- 
lab) nam unalar tekshiriladi. Bunday vaqtda shaxmat tartibida m a ’lum kattalikda 
teshilgan taxta voronkalar uchun shtativ vazifasini o'taydi.
Voronkalam i stakanchalar bilan (konussimon shaklda bo'lgani m a ’qul) al- 
mashtirish ham mumkin. Stakanchaga suv quyib, unga tekshiriladigan tezak dokaga 
o'ralgan holda tushiriladi. Bir necha soatdan s o 'n g doka suvdan olinadi, suyuq qis­
mi to'kilib, cho'km asi buyum oynasiga quyiladi va mikroskopda tekshiriladi. Tek- 
shirilgandan so'n g ishlatilgan voronka yoki stakanchalar, rezina naychalar, to'rlar 
yoki doka bo'lakchalari yaxshilab yuviladi va qaynatiladi. Chunki ularda qolgan 
lichinka qoldiqlari keyingi tekshirishda qiyinchilik tug'dirishi mumkin.
V a y d a u s u l i juda sodda, uni faqat qattiq sharsimon shakllangan tezak- 
larni tekshirganda qoilas'n mumkin. Buning uchun 5 -1 0 ta sharsimon tezak soat 
oynasiga yoki Petri idishiga solinadi va uning pastki tomonidan issiq suv quyiladi. 
15—40 daqiqadan so 'n g sharsimon tezaklar olib tashlanib, qolgan suyuqlik 
mikroskopda tekshiriladi. Bu usul ham gelmint lichinkalarining tezakdan suvga 
qalqib chiqishiga asoslangan. Lekin bu kam samarali va hayvon kuchli zararlan­
gan taqdirdagina yaxshi natija beradi, xolos. Chunki ju d a oz miqdorda tezak oli­
nadi. Bu usul molxonalarda, dala yoki shunga o'xshash sharoitda tekshirish uchun 
qo'llaniladi. V ayda usuli bilan tekshirish vaqtida olingan salbiy natijani oxirgi n a­
tija deb bo'lmaydi.
138

---

Gelmintolarvoskopiya usullariga yana har xil strongilyatoz kasallik q o'z- 
g ‘atuvchilari va ularning lichinkalariga qarab, differensial tashxis qo 'y ish usulini 
ham kiritish mumkin.
Kavsh qaytaruvchi hayvonlarning oshqozonida parazitlik qiluvchi gelmint­
larning k o ‘p turi Strongylata kenja turkum vakillaridir. Hayvon tezagi bilan shu 
gelmint tuxumlari ajraladi, odatda ular bir-biridan farq qilmaydilar. Shuning uchun 
ham gelmintoovoskopiya usuli bilan strongilyatozlarga faqatgina um um iy tash­
xis q o ‘yish mumkin. Turli xil strongilyatozlarda b a ’zan turli xil antgelmintiklami 
qo'llash tavsiya etiladi va oldini olish choralari ham birmuncha farq qiladi, shuning 
uchun tashxis qo'yishda yanglishmaslik maqsadga muvofiqdir.
Strongilyatlar bir-birlaridan ikki marta p o ‘st tashlab rivojlanishning uchinchi dav­
riga yetgan lichinkalari bilan farq qiladi. Bu quyidagicha bajariladi: 5 g tezak Petri 
shisha idishga solinib, usti qopqoq bilan yopiladi va 25-30° li termostatga q o ‘yiladi. 
Har kuni tezak solingan idishiar aeratsiya uchun bir oz ochiladi, agar tezak quri- 
yotgan b o ‘lsa, ular pipetka orqali suv bilan namlanadi. 6 - 8 kundan keyin lichinka­
lar kasallik q o 'zg 'atish qobiliyatiga ega bo'ladi, y a ’ni rivojlanib, invazion davriga 
yetadi. So'ngra ular B erm an-O rlov usulida tezakdan ajratib olib, mikroskopda 
tekshiriladi. Lichinkalami 18-20° uy temperaturasida invazion holatga yetkazish 
mumkin. Bu sharoitda lichinkalaming yetishish vaqti 10-12 kun davom etadi.
Strongilyatlaming kasallik q o 'zg 'atish qobiliyatiga ega b o'lgan lichinkalari ju d a 
liarakatchan bo'lganligi sababli mikroskopda ularning tuzilishini mufassal ko 'rish
qiyin, Shuning uchun ulami harakatsiz holatga keltirish kerak. Buning uchun 
lichinkalar b o'lgan ch o'km aga 1-2 tomchi formalin yoki yodning kuchsiz (0 , 1- 0 ,2 ) 
eritmasi tomiziladi yoxud cho'km a probirkada yo buyum oynasida 50-55° gacha 
qizdiriladi. Bundan yuqori temperaturada lichinkalaming tuzilishi buziladi.
Strongilyatlaming kasallik q o'zg 'atish qobiliyatiga ega bo'lg an lichinkalari 
ichak hujayralan deb ataluvchi hujayralaming soni va shakliga, katta-kichikligi 
hamda dum qismlarining tuzilishiga k o 'ra bir-biridan farq qilinadi (54-rasm).
O 'p k ad a parazitlik qiluvchi strongilyat lichinkalarini topish uchun yangi te­
zak tekshiriladi, chunki vaqt o'tishi bilan ichak strongilyat tuxumlaridan lichin­
ka paydo bo'lib. tekshirishni qiyinlashtiradi. Protostrongylidae oilasiga kiruvchi 
o 'p k a strongilyat lichinkalarining qo’oig'i bo'lm aydi, faqatgina bir necha kun te- 
zakda turgan lichmkalarda qobiq paydo b o ii s h i mumkin. Shuni aytish kerakki, 
kavsh qaytaruvchi hayvonlarning yangi tezagmi tekshirgan vaqtimizda o 'p k ad a va 
miya p o ’stlog'ida parazitlik qiluvchi strongilyat lichinkalari va elafostrongillardan
139

---