S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

45-a, b rasm . T ezakni
F yulleborn 
usulida 
tek­
shirish 
(a) v a g e lm in to la r- 
v o s k o p ik te k s h iris h d a ish- 
la tila d ig a n v o ro n k a la r b ilan
sh ta tiv (b).
q o ilan ilad ig an eritmaning solishtirma og'irligi osh tuzining solishtirma og'irligiga 
nisbatanyuqori bo'lganligi uchun metastrongilidlar, trixotsefallar, kapillariy tuxum- 
iarini topish va tez aniqlash mumkin. Giposuifitning to'yingan eritmasini tayyor- 
lash uchun 1750 g texnik giposulfit 1 / issiq suvda eritiladi. Suzilgan eritma issiqligi 
15°dan past boim asligi kerak, chunki issiqligi past eritmada bir qisrn giposulfit 
ch o 'k m a hosil qiladi, eritma konsentratsiyasi va solishtirma o g ‘irligi pasayadi.
d ) G o r k i n a u s u l i . Chinni hcvonchaga bir choy qoshiqqa yaqin tezak so- 
linib, unga 6 - 1 0 ml suv qo'shib aralashtiriladi. Hosil bo'lgan aralashma sim to 'rd a
133

---

toza probirkaga suzilib, unga 1-2 ml efir va 1 ml o'tkir xlorid kislotasi qo'shiladi. 
Keyin probirkaning og'zi y o g ‘och probka bilan mahkam bekitiladi va hosil b o ‘lgan 
aralashma 10-15 daqiqa davomida chayqatib aralashtiriladi. S o 'n g 1-2 daqiqa sen- 
trifugada aylantirib, suyuq qismi to 'k ib tashlanadi. C ho'km asiga esa 8 - 1 0 ml teng 
miqdorda aralashtirilgan glitserin bilan osh tuzining to'yingan eritmasi q o ‘shiladi. 
Hosil bo'ig an aralashma tayoqcha bilan aralashtirilib, yana 2 -3 daqiqa sentrifugada 
aylantiriladi. Probirkadagi suyuqlik yuzasidagi parda simli ilmoq bilan buyum oy- 
nasiga olinib, mikroskopda tekshiriladi.
Mol tezagini tekshirib, gelmint tuxumlarini aniqlaydigan flotatsiyaning boshqa 
usullari ham mavjud. Lekin bu flotatsion usullar bilan eritma og'irligiga nisba- 
tan tuxumning solishtirma og'irligi yuqori bo'igan trematod tuxumlarini aniqlab 
b o ‘lmaydi. Shuning uchun bu xil gelmint tuxumlarini aniqlash ulami ch o 'k m aga 
cho'ktirish usuliga asoslanadi.
4. 
Gel ’mint tuxumlarini cho ‘kmaga cho ‘ktirish usuli:
a) K e t m a - k e t у u - 
v i s h u s u l i . Taxminan 5 g tezak olinib stakanga solinadi, uning ustiga oz m iq­
dorda suv quyib aralashtiriladi. Keyin tezakka 1:10 nisbatda suv qo'shiladi. Hosil 
bo lgan suyuq aralashma sim to'rda yoki dokada stakanga suziladi va u suv bilan 
to ‘ldiriladi. Eritma 2-3 daqiqa tindirilgandan so ‘ng yuqori suyuq qismi boshqa 
idishga quyiladi. C ho'km aning ustiga esa yana suv quyiladi. Tiniq suyuqlik hosil 
b o ‘lgunga qadar bir necha marta chayiladi. Oiingan c h o ‘kma buyum oynasiga (agar 
oz bo'lsa) yoki Petri kosachasiga (agar nisbatan k o ‘p bo'lsa) quyilib, mikroskopda 
tekshiriladi.
Fyulleborn usuli bilan tekshirilgan tezak cho'km asi ham ana shunday ketma-ket 
yuvib tekshirilishi mumkin. Bunda tezak ikki usul bilan tekshiriladi: a w a l Fyul- 
lebom usuli bilan nematod va sestodlaming tuxumlari boiiigini, keyin ketma-ket 
yuvish usuli bilan trematod va akantotsefal tuxumlari borligini tekshirish m u m ­
kin. Stakandagi suyuqlik (osh tuzining to'yingan eritmasi) boshqa idishga quyilib, 
c h o 'k m a ustiga suv qo'shiladi va aralashtiriladi, keyin sim to 'rd a yoki dokada su­
ziladi. Suzilgan suyuqlik 2 -5 daqiqa tindiriladi. So'ngra yuqorida ko'rsatilganidek 
yuviladi.
b) 
T e 1 e m a n u s u l i . N o'x at kattaligidagi tezak 5 -7 nil kuchli xlorid kis- 
lotasi va shu miqdordagi efirga aralashtirilib, farforhovonchaga solib yaxshilab ezi- 
ladi (xlorid kislota oqsil qoldiqlai ini eritadi, efir esa neytral erkin yog' kislotalarni 
parchalaydi). Metalldan yasalgan to 'r xlorid kislotaning ta ’siridan buziladi, shuning 
uchun hosil b o ‘lgan emulsiya qildan yasalgan to'rda suzilib, probirkaga quyiladi 
va sentrifugada aylantiriladi. Probirkadagi aralashmaning suyuq qismini to'kib, 
qolgan ch o‘kmaga suv qo'shiladi va yana sentrifugada aylantiriladi. Xlorid kislota

---

qoldiqlarini yo'qotish uchun yana yuviladi, chunki uning b u g ia r i mikroskop lin- 
zasiga yomon ta ’sir etadi. Suv to ‘kib tashlangandan so'ng ch o 'k m a buyum oynaga 
tomiziladi, so'ngra qoplagich oyna qo'yilib, mikroskopda tekshiriladi.
d ) G o r s h k o v u s u l i . Odatda k o'pgina spiruratlaming tuxumlari nozik, 
tez buziladigan bo'lganligi sababli, yuqorida aytib o'tilgan flotatsion usuli va 
ch o 'k m ag a tushirish usuli bilan aniqlab bo'lmaydi. Otning tezagidagi gabronem- 
laraing tuxumlarini topish va aniqlash uchun M. P. Gorshkov Bennan-O rlovning 
klassik usulini q o ‘llashni taklif etdi. Buning uchun voronkaga suv solib, undagi 
tezakni bir oz maydalab, aralashtirish kerak. Bunda tezakni takror yuvganda ular 
mexanik yoki kimyoviy t a ’sirlarga duch kelmaydi. Shuning uchun spirurat tu- 
xumlarining shaklini buzmasdan yuvib cho'km aga tushiriladi.
Gelmmtoovoskopik tekshirishlarda gelmint tuxumlarini ovqat qoldiqlaridan, 
zam burug' va o'simlik sporalaridan, kraxmal donachalaridan va shu kabi tezakda 
uchraydigan elementlardan hamda turii xil parazit chuvalchanglaming tuxumlarini 
bir-biridan yaxshi farq qilishni bilish zarur. Tezakda uchraydigan gelmint tuxumlari 
shakli va qobiq tuzilishi hamda tuxumning ichki tuzilishi jihatidan boshqa element­
lardan farq qiladi. Odatda gelmint tuxumlari ikki konturli, yorug'likni keskin qay-