Mavzu: olmosh

MAVZU: OLMOSH
Olmoshning ta'rifi va leksik-grammafik xususiyatlari Gap ichida ot, sifat, son, ravish, ba'zan so'z birikmasi va gap o'rnida qo'llana oladigan, aniq lug'aviy ma'noga ega boimagan so'z turkumi olmosli deb ataladi: 1) ot o'rnida: Karim juda quvondi, chunki u o'z orzusiga erishgan edi. 2) sifat o'rnida: Kechagi kitobingni berih tw, men shu kitobdan misollar olmoqchiman. 3) son o'rnida: Menda ikkita qalam bor, senda nechta bor? 4) ravish o'rnida: Men bugitn ketaman, sen qachon ketasan? 5) so'z birikmasi o'rnida: Yolg'on gap iris h yaxshi emas, hu yomon oqibatlarga oiib keladi. 6) gap o'rnida: Sen melinat uilishni voqtirmaysan. bu_ esa insondagi eng yomon xislatdir.
Olmoshlar turlanadi, gapda ko'pincha ega, to'ldiruvchi, aniqlovchi va undalma bo'lib keladi: Hamma keldi. BJziv tabriklang. SJiu kitobni bering. Hoy sen, beri kell Olmoshlar gapda so'zJarni o'rinsiz takroriashdan qutqaradi, fikmi ixcham, qisqa qilib ifodalashga yordam beradi. Olmoshlar quyidagi grammatik xususiyatlariga ega: 1) olmoshlar ot, fe'l, ravish, sifat kabi turkumlarning yoki iboralarning yasalishi uchun asos bo'lishi mumkin: o 'zlik, sensirama, o 'zicha. menbop, o 'zboshimcha, o 'ziga kelmoq, o 'zidan ketmoq): 2) juftlanib, boshqa so'z turkumi vazifasida keladi: o'sha-o'sha, shu-shu (ravish); 3) olmoshlar otlarga xos so'z o'zgartiruvchi qo'shimchalami olishi mumkin: unga, shtmisi; 4) olmosh hech vaqt o'zidan oldin aniqlovchi olmaydi.
Oimoshlarning ma'no turlari
1. Kishilik (shaxs) olmoshlari uchta shaxsni bildiradigan quyidagi olmoshlardir: men (so'zliovchi), sen (tinglovchi), u (o'zga), biz (so'zlovchi va lining atrofidagilar), siz (tinglovchi va uning atrofidagilar ), ular (o'zga va uning atrofidagilar). Kishilik olmoshlari otlar kabi turlanadi. Men, sen oimoshiariga qaratqich, tushum kelishigi hamda -niki qo'shimchasi qo'shilganda, bir n tushib qoladi: inening, seniki, seni. U kishilik olmoshiga jo'nalish, o'rin-payt, chiqish kelishigi qo'shimchalari qo'shilganda, bir n orttiriladi: unga, undo, undan. Kishilik oimoshiariga egalik qo'shimchalari deyarli qo'shilmaydi. Biz olmoshi kamtarlik, bir ishni bajarishda o'zini ta'kidlamaslik ma'nolarini itbdalab, birlik o'rnida kclishi mumkin: Bizning bu maqolamizda... Siz, ular hurmat manosida birlik o'rnida qo'ilanishi mumkin: Ustoz, siz ko'zimni ochdingiz. Ular menga ota bo'ladilar. Kishilik olmoshlari gapda ega, to'ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi, ot-kesim, izohlovchi vazifalarini bajaradi: Men ketdim. Senga gapiryapman. Uningzehnio'tkir. Bum bajantvchi — siz.
2. O'zlik olmoshi narsa-buyumni aniqlab yoki ta'kidlab ko'rsatish uchun ishlatiladigan o'z so'zidir. Bu olmosh narsa-buyumning shaxsga xosligini, tegishliligini yoki shaxsning tanholigini bildiradi: o'z xryi, o'z ukasi. O'zlik olmoshi egalik qo'shimchasini olib, kishilik oimoshiariga sinonim bo'ladi: o 'zim - men, o 'zing - sen, o 'zi - a.
O'zlik olmoshi turlanganda keltshik qo'shimchalariclan oldin egalik qo'shimchalari bo'lishi shart: o'ziga, o'zingdan va b. O'z olmoshi belgisiz qaratqich kelishigi shaklida qo'ilanishi mumkin: O'z uying -
o 'zingning uying.
O'zlik olmoshi kishilik olmoshlaridan keyin qo'llanganda ta'kid ma'nosini ifodalaydi: inening o 'zim, sening o 'zing, uning o 'zi,
3. Ko'rsatish olmoshlari narsa-buyumni, kimsaui ko'rsatish uchun ishlatiladigan va o'zi ishtirok etgan gapdan oldingi gapga, so'zga yoki so'z birikmasiga ishora qiladigan olmoshlardir: u, bu, shu, o'sha, ana, mana, ana shu, mana bu ('yoki manavi), ana bu (yoki anavi) nshbit (bu so'z ko'tarinki, tantanali ma'no ifodalaydi).
Kishilik olmoshi u bilan ko'rsatish olmoshi it gapdagi ma'nosiga qarab farqlanadi. Bunda u kishilik olmoshi kirn? so'rog'iga, ko'rsatish olmoshi u esa qaysi? so'rog'iga javob bo'ladi. U, bu, shu, o'sha olmoshlari jo'nalish, o'rin-payt, chiqish kelishiklarida turlanganda yoki ularga -day, ~cha qo'shimchalari qo'shilganda, qo'shimcha oldidan bir « tovushi orttiriladi: unga, bunga, shunday, o 'shanday, uncha.
U, bu olmoshlari juftlanib har xil narsa va shaxs, unaqa-'mnaqa tarzida belgining ortiqligi, itncha-muncha tarzida oz miqdor ma'nolarini ifodalaydi. Ko'rsatish olmoshlari ega (Bu inening kitobim.), aniqlovchi (O'sha yigit bugitn ham keldi.), hoi (Shunda men uyg'onib ketibman.) va kesim (Bizning burchimiz - shu.) vazifalarini bajaradi.
4. So'roq olmoshlari biror narsa-buyum, belgi yoki miqdor haqidagi so'roqni bildiradigan olmoshlardir. So'roq olmoshlarining nimaga nisbatan so'roq biidirishini quyidagi jadvaldan bilsa bo'ladi:
Kim olmoshi shaxsga nisbatan, nima olmoshi narsaga nisbatan ishlatiladi hamda birlik va ko'plikda qo'llanadi, egalik va kelishik qo'shimchalarini oladi: Kim so'zladi? Nimalami ko'rding? Nimang bor? Nima olmoshi beigisiz kelishik shaklida kelishi mumkin: Nima(ni) olding?
Qanday, qanaqa, qaysi olmoshiari belgini aniqlash uchun ishlatiladi: qanaqa odam, qaysi kitob. Qayerda, qani, qayoqqa, qachon, nega olmoshiari o'rin, payt, mavjudlik, sabab, maqsad kabilarni aniqlash uchun ishlatiladi: Qachon ketdi? Qayerda yuribdi? Ukang qani? Qayoqqa ketdi? Nega ketdi?