8-tema. Turizmde xizmetler sapasınıń óz-ara básekege shıdamlılıǵı

 3. Islep shıǵarıwshılar -arasında báseki 
túrli islep shıǵarıwshılardıń sapa hám 
qásiyetleri noqatı názerinen bir-biriniń ornın basıwshı ónim hám xızmetler 
ortasında boladı. Mısalı, túrli islep shıǵarıwshılar tárepinen usınıs etiletuǵın bir 
qıylı sapaǵa iye bolǵan 4 juldızlı túrli mıymanxana xızmetlerinen paydalanıwda 
kóriwge boladı. Básekiniń bul teoriyalıq konsepsiyasına tiykarlanǵan halda, 
destinatsion marketingte onıń tómendegi predmeti, obekti hám túrlerin ajıratıw 
múmkin: Destinatsion marketingte báseki predmeti turistik aymaqlar bolıp, turistik 
usınıs sistemaları qáliplestirgen destinatsiyalar arqalı jergilikli, milliy hám xalıq 
aralıq dárejedegi sayaxatshılar (birgelikte yamasa individual ) hám olardıń pul-
qarjlarına erisiwge háreket etedi. Destinatsion marketingte báseki obekti 
sayaxatshılar (birgeliktegi yamasa individual ) bolıp, olarǵa erisiw ushın
 
jarısta 
bolǵan destinatsiyani usınıs etiwshi dáldalshılar óz-ara gúres júrgizedi. 

---

Destinatsion marketingte báseki túrlerin úshke ajıratıw maqsetke muwapıq bolıp, 
olar tómendegilerde óz kórinisin tabadı : 
1. Destinatsiyalar-arasında funksional báseki-turistik mútajliklerdi 
qanaatlandırıwǵa iykemlesken barlıq infrastrukturaǵa iye bolǵan turistik aymaqlar 
ortasındaǵı básekide kórinedi. Aymaqlıq kólemine qaray, destinatsiyalar-arasında 
funksional báseki jergilikli, milliy hám xalıq aralıq dárejede ámelge asadı. Mısalı, 
jergilikli dárejede, Qashqadárya wálayatında jaylasqan dem alıw mákanları 
(Miraki, Mingchinor, Jılqıshı h. t.b. ) nıń óz-ara básekisi. Milliy dárejede 
Ózbekstan aymaǵında ámelde bolǵan sayaxat jayları (Samarqand, Zomin, 
Amanxana, Buxara, Tashkent) nıń bir-biri menen básekide bolıwı. Xalıq aralıq 
dárejede bolsa, Ozbekistannıń turistik aymaq retinde basqa turistik mámleketlikler 
(Fransiya, Italiya, Turkiya, Malayziya ) menen potensial keliwshige erisiw 
maqsetindegi básekisi. 
2. Destinatsiyalar-arasında túrles báseki-bir-birine uqsas turistik maqsetler 
(materiallıq turizm, zıyarat turizmi, tábiyat turizmi) di qanaatlandırıwǵa
iykemlesken barlıq infrastrukturaǵa iye bolǵan aymaqlar ortasındaǵı básekide 
kórinedi. Destinatsiyalar-arasında túrles báseki de jergilikli, milliy hám xalıq aralıq 
dárejede ámelge asadı. Mısalı, jergilikli dárejede Tashkent qalasındaǵı bir-birine 
uqsas xızmetlerdi usınıs etetuǵın dem alıw baǵları (Gafur Gulom baǵı, Milliy baǵ, 
Bobur baǵı ). Milliy dárejede, Ózbekstannıń túrli aymaqlarında jaylasqan, lekin bir 
qıylı turistik mútajlik (taw qaptalı qushaǵında demalıs ) ti qanaatlandırıwǵa
iykemlesken dem alıw mákanları (Zomin, Miraki, Omonxona, Chorvoq, Oqtosh, 
So'qoq). Xalıq aralıq dárejede bolsa materiallıq turizmge qızıǵatuǵın barlıq 
potensial sayaxatshılardıń xalıq aralıq turistik bazar usınıs etiletuǵın málim 
destinatsiyalardıń óz-ara básekisi. Yaǵnıy Ózbekstan materiallıq, arxitekturalıq 
hám tariyxıy tárepten mánisi boyınsha uqsas resurslarǵa iye bolǵan basqa turistik 
mámleketler menen básekilesedi (Iran, Turkiya, Siriya, Emen hám t.b. ). 
3. Destinatsiyalardı usınıs etiwshi dáldalshılar arasında báseki-destinatsiyalar eki 
ónim birliginde qáliplesip, bazarda usınıs etiledi hám ol yamasa turoperator 
tárepinen qáliplestirilgen, birliktegi sayaxatshılar segmentine iykemlesken turistik 
paket retinde, yamasa jergilikli, milliy hám xalıq aralıq dárejede destinatsion 
menejment kompaniyaları tárepinen qáliplesken, individual sayaxatshılar 
segmentine iykemlesken usınıs retinde boladı. Turizmniń qaysı túrine 
qánigeleskenligine muwapıq, turoperatorlar ishki, kirisiw yamasa shıǵıw turizmleri 
menen shuǵıllanadı. Sonday eken, muwapıq túrde, óz-ara uqsas turistik paketlerdi 
usınıs etetuǵın turoperatorlar ishki yamasa xalıq aralıq kirisiw hám shıǵıw turistik 
aǵısların iyelew maqsetinde bib-biri menen básekilesedi. Destinatsion menejment 
kompaniyaları bolsa, mámleket kóleminde turistik usınıs sistemaların 
basqarganliqlari sebepli, tek ǵana xalıq aralıq dárejede sayaxatshılardiı júzege 
keltiretuǵın bazarlarda iskerlik kórsetetuǵın turoperatorlar menen óz-ara 
básekilesedi. Yaǵnıy Ózbekstanǵa sayaxat qılıwdı usınıs etetuǵın shet el 

---

turoperator menen áyne sayaxattı ámelge asırıw múmkinshiligin beretuǵın, 
Destinatsion menejment kompaniyası iskerligi nátiyjesinde qáliplesken jetilisken 
turistik usınıs sistemaları óz-ara básekilesedi. Qullası, destinatsion marketingte 
básekiniń funksional, túrles hám dáldalshılar -arasında túrleri bar bolıp, olardı
Ozbekistan destinatsiyalari mısalında tómendegishe aytıw múmkin
Destinatsion marketingte báseki túrleri (Ózbekstan destinatsiyalari mısalında ) 
Báseki túri:
-Funksional báseki: Zomin dem alıw aymaǵı
-Túrles báseki: Tashkent qalası, Bobur baǵı, Milliy baq
Báseki kólemi: jergilikli, milliy, xalıq aralıq
-dáldalshılar arasında báseki: Buxara qalasındaǵı turoperatorlar -arasında
Jergilikli báseki: Miraki dem alıw aymaǵı
Milliy báseki: Zomin, Chorvoq 
Xalıq aralıq báseki: Ózbekstannıń shet eldegi destinatsion menejment 
kompaniyaları
Basqarıw aymaq shegarasında jaylasqan destinatsiyalar óz-ara básekilesse, milliy 
dárejede, Ózbekstandaǵı barlıq destinatsiyalar bir-biri menen básekilesedi. Xalıq 
aralıq dárejede bolsa, Ózbekstan destinatsiya retinde basqa turistik potensialǵa iye 
aymaqlar menen básekide boladı. Sonday eken, jergilikli, milliy hám xalıq aralıq 
dárejede tabısqa erisiwde básekige shıdamlı destinatsiyalardı qáliplestire alatuǵın 
turistik usınıs sistemaların basqarıw belgili áhmiyetke iye boladı. Yaǵnıy, 
Ózbekstanda mámleket kóleminde turizmdi jáne de rawajlandırıw, jergilikli, milliy 
hám xalıq aralıq destinatsiyalardı turistik paket retinde usınıs etiwshi turoperatorlar 
hám destinatsiyalardıń usınıs sistemaları (individual turizm) di basqarıwshı 
destinatsion menejment kompaniyalarınıń qanday xızmet kórsetiwine baylanıslı. 
Shet ellik qánigelerdiń pikrine qaraǵanda, destinatsiyalardıń jergilikli, milliy hám 
xalıq aralıq dárejede básekige shıdamlılıǵı málim parametrlerge tıykarlanıp, 6 A 
modelinde óz sawleleniwin tapqan. Destinatsiyalardıń jergilikli, milliy hám xalıq 
aralıq dárejede básekege shıdamlılıǵın anıqlaw 6 A modeline tiykarlanadı. Bul 
model ingliz tilindegi 6 A básekige shıdamlılıq kategoriyalarınıń bas háriplerinen 
alınǵan bolıp, olar tómendegilerde óz kórinisin tabadı : 
1. Access, destinatsiyaǵa keliw hám onıń ishinde sayaxat qılıwdıń ápiwayılıǵı. 
2. Attractions, dıqqatqa iye jaylardıń bar ekenligi.
3. Accommodation, jaylastırıw mákemeleriniń bar ekenligi. 

---

 4. Amenities, integraciyalasqan usınıstı qáliplestiriwde óz-ara básekilesiwshi 
barlıq qosımsha xızmetler (awqatlanıw mákemeleri, kommerciya orayları hám 
basqalar ) dıń qálipleskenligi. 
5. Ancillary services, tur hám ekskursiyalardı shólkemlestiriw, hám de jergilikli 
mámleket kárxanalarınıń úzliksiz xızmet kórsetiwi. 
6. Assemblage, turistik usınıs sistemasın payda etiwshi barlıq kárxanalar ortasında 
sheriklik baylanısların qáliplestiriwshi iskerliginiń jolǵa qoyılǵanlıǵı, yaǵnıy 
turoperatorlar hám Destinatsion menejment shólkemleriniń bar ekenligi.