Toshkеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti qo`lyozma huquqida udk 339. 137: 338. 45: 621 (575. 1)

 
Iste’molchi 
Sanoat tarmoqlari, 
qishloq xo’jaligi 
mashinasozligi uchun 
asboblar
OMILLAR 
3 
1 
4 
2 

---

23 
Mashinasozlik sanoati tarmoqlarini joylashish xususiyatlari. Mashinasozlik 
sanoati korxonalari ko`p mehnat, ko`p material, ko`p elektr energiya, ko`p fond 
talab qiluvchi xususiyatlariga ko`ra joylashadi. Undan tashqari O`zbekistonda 
mashinasozlik sanoatining rivojlanishi, joylanishi, tarkibining o`zgarishida urush 
davri va urushdan keyingi davr o`ziga hos bir bosqich bo`lib qoldi. 
Chunki II jaxon urushi davrida mamlakatimiz mashinasozligining rivojlanish 
sur`atlari va darajasi hamda ixtisosi butunlay o`zgaradi.Urush yillarida sobiq 
Ittifoqning g`arbiy rayonlaridagi qator mashinasozlik zavodlari evakuatsiya qilinib 
O`zbekiston hududida joylashtirildi. Keltirilgan zavodlar asosan yuqori malakali 
mehnat resurslari to`plangan va boshqa xil sanoat tarmoqlari joylashgan yirik 
shaharlarga joylashtirildi. 
Ular asosan Toshkent, Samarqand, Andijon, Buxoro va boshqa shunga 
o`xshash keltirilgan korxonalarni tezlik bilan ko`rib, ishga tushirib yuborish uchun 
qulay imkoniyatlarga ega bo`lgan shaharlarlarda to`plandi.Urush tugagach, 
evakuatsiya qilingan korxonalarning ayrimlari qaytadan ko`chirib ketildi, ishlab 
chiqarilgan mahsulotlarning assortimenti o`zgardi, shunga qaramay, bu davrda 
mashinasozlikda ro`y bergan o`zgarishlar tarmoqning urushdan keyingi 
taraqqiyotga o`z ijobiy ta`sirini ko`rsatdi. 
Taxlillardan 
shu 
narsa 
ma`lumki 
traktorsozlik, 
qishloq 
xo`jalik 
mashinasozligi, to`qimachilik mashinasozligi, kimyo mashinasozligi tarmoqlari 
tayyorlov, qayta ishlov va yigiruv sehlari mavjud bo`lgan tulik siklli universal-
kompleks korxonalarda ishlab chiqariladi.Ishlab chiqarishni tashkil qilishning 
bunday shakli yirik mashinasozlik markazlari doirasi chegaralangan, yuqori 
malakali kadrlar yetarli bo`lmagan rayonlarda yahshi samara beradi. Lekin hozirgi 
vaqtda ishlab chiqarishni bunday tashkil qilish shukunning talablariga javob bera 
olmayapti.Shu munosabat bilan yirik mashinasozlik korxonalarining filiallarini 
tashkil qilish va ularni kichik shaharlarda, rayon markazlarida, shahar tipidagi 
posyolkalarda va yirik qishloqlarda joylashtirish eng oqilona yo`llardan biri 
hisoblanadi (2-rasm). 

---

24 
Bunday sharoitda mashinasozlik korxonalari ayrim detallar ishlab 
chiqarishga yoki mahsulotlarning ayrim qismlarini ishlab chiqarishga va 
hokazolarga ixtisoslashadilar. Masalan, Asaka shahrida Janubiy Koreyaning DEU 
firmasi bilan hamkorlikda qurilgan avtomobil ishlab chiqaruvchi korxonani misol 
keltirishimiz mumkin. Bu zavodning o`zida avtomobilning barcha qismlarini ishlab 
chiqarish mumkin emas, avtomobilning ayrim detallari va qismlarini 
O`zbekistondagi ko`pgina mashinasozlik zavodlari yetqazib beradi va bosh 
korxonada yig`ib tayyor mahsulot holida ishlab chiqarilmoqda.Mashinasozlik 
tarmoqlarining hududiy joylashishi.
Mashinasozlik sanoatini hududiy tashkil etish va uning samaradorligini 
oshirish xalq xo`jaligining ushbu tarmoq mahsulotlariga bo`lgan talabini 
qondirishning eng muhim yo`llaridan biridir. Shu munosabat bilan hozirgi vaqtda 
mashinasozlik sanoati oldidagi eng muhim vazifalardan biri Samarqand, 
Qashqadaryo, Buxoro-Navoiy, Quyi Amudaryo, Surxondaryo iqtisodiy rayonlarida 
yangi mashinasozlik tarmoqlarini shakllantirish va takomillashtirish hamda 
chorvachilik, vinochilik, bog`dorchilik, sabzavotchilik uchun mashinasozlik 
mahsulotlari ishlab chiqarishdan iborat. Bu ishlarni amalga oshirish sanab o`tilgan 
iqtisodiy rayonlarda mehnat resurslaridan oqilona foydalanish hamda maxalliy 
aholidan malakali mehnat resurslarini shakllantirish muammolarini hal qilar edi. 
O`zbekistonning mustaqilligi sharoitida qolaversa bozor iqtisodiyotiga o`tish 
davrida xalq xo`jaligining barcha jabxalarida vujudga kelgani singari 
mashinasozlik sanoati soxasida ham ma`lum imkoniyatlar yuzaga kelishi bilan bir 
qatorda bir qancha muammolar ham vujudga kelmoqda. Sobiq Ittifoq davrida 
respublikamizda tashkil etilgan qator mashinasozlik zavodlari sobiq “qardosh” 
respublikalardagi zavod va korxonalar bilan chambarchas bog`langan edi. 
Zavodlarimiz uchun zarur bo`lgan xom ashyo resurslari asosan o`sha 
respublikalardagi zavodlardan yoki xom ashyo bazalaridan keltirilar edi. 
Sobiq Ittifoqning tarqab ketishi, respublikalararo iqtisodiy aloqalarning keskin 
ravishda uzilib qolishi natijasida respublikamizdagi ayrim mashinasozlik 
zavodlarida ahvol tang holatga kelib qoldi.

---

25