Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

AAT “Mijoz-serveri” 
“Mijoz-server” arxitekturasi davlat g’oyalari lokal hisoblash tarmoqlari 
birlashtirilishi bilan tashkil qilinadi. Birlashtirish masofaviy fodalanuvchilarga 
axborot ayirboshlash va masofaviy foydalanuvchilarga axborot ayirboshlash va 
masofaviy ma’lumotlar bazasini modifikatsiyalash bo’yicha zarur amallarni 
samarli va xavfsiz bajarishga imkon beruvchi kommunikatsion jihozlar va dasturiy 
ta’minotni qo’llash bilan amalga oshiriladi. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari 
ishchi stantsiyalarida avtomatlashtiilgan ish joyi ham etuvchi vazifalar majmuidan
tashkil topadigan dasturiy ta’minot joylashadi. Foydalanuvchilar Davlat 
g’aznachilik organlari ma’lumotlar bazasi bilan ishlashida AIJ vazifalarining 
mijoz qismini o’zida jo etadi. Ularning faoliyatini foydalanuvchi interfeysi, 
ma’lumotlar bazasiga so’rovlarni shakllantirish va so’rovnoma jo’natish 
ta’minlaydi. Bunday arxitektura markazlashgan ma’lumotlar ma’lumotlar bazasi 
va nisbatan arzon shaxsiy EHMlardan foydalangan holda ergonomik, 
o’zgaruvchan sozlanishga ega AIJlari hosil qilishga imkon beradi. 
G’aznachilik avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari tuzilishiga oid
arxitektura tanlovi axborot majmuasining apparat qismiga o’z talabalarini 
belgilaydi. Masalan, markazlashtirilgan va ierarxiya tamoyili bo’yicha 
G’aznachilikning markazlashtirish ma’lumotlar bankini tashkil etish sharoitida
axborotlar oqimlari hajmi va hujjatlar yaratish mahsuldor serverlar va kuchli 
korporativ ma’lumotlar bazasini qo’llashni talab qiladi. Bunda shuni hisobga olish 
joizki, fayl-serverga muntazam murojaat qilishga asoslangan tizimlar reaktsiya 
vaqtining 3 sekundgacha ortishi operativ sabrsizligi ancha oshiradi. Shuning uchun 
G’aznachilik organlarida axborotlarni qayta ishlash texnologik jarayonida 
buxgalterlik tizimi operatorlarining ishi alohida mas’uliyatli joy ekanini hisobga 
olib, ishchi stantsiyalar uchun tipik komp’yuter sifatida Intel Pentium 100 dan 
kam bo’lmagan tipdagi mikroprotsessor bazasida sh/k qabul qilinadi. Chunki 
bundan kam mahsuldorlikka ega mikroprotsessorlar barcha tizimlarning
inertsiyaviyligini oshiradi. G’aznachilik xodimlarining aijlarini jihozlash uchun 
bunday shaklardan foydalanish foydalanuvchilar joriy ishlashi uchun zamonaviy 

---

392
ergonomik grafik interfreyslar API Microsoftni qo’llashga imkon yaratadi. U lokal 
hisolash tarmog’ida foydalanuvchilarning samarli jamoaviy va individual ishlashni 
ason tashkil etadi. Jamoaviy yaratish va hujjatlardan foydalanish texnologiyasi 
negizida LHTda ishlashi g’oyalariga qog’oz tashuvchida ortiqcha yoki keraksiz 
hujjatlar ishlab chiqarishni qisqartirishga imkon berda.i Bunday texnologiya 
elektron ofis rejimida g’olari ishining qog’ozsiz texnologiyasini tashkil etadi. 
G’aznachilik tashkilotlarida LHTni tuzishda tarmoq operatsion muhiti sifatida 
“mijoz-server” toifali ob’ekt texnologiyalarini qo’llashga yo’naltirilgan Windows 
NT operatsion tizimidan va tarmoi foydalanuvchilarining alohida fayllar 
majmuidan emas, balki ob’ekt-hujjatlar bilan ishlashidan foydalanish mumkin. 
G’aznachilik tashkilotlari fayl-serveri “Oracle” MBBT asosida tashkil etilishi 
mumkin. Bu MBBT uchun platforma sifatida UNIX ham, Windows NT ham 
namoyon bo’lishi mumkin. Axborot uzatish tarmoq protokollari sifatida – TCP/IR, 
IRX/SPS qatnashadi. Bu amaliy dasturlarning keng spektridan, jumladan, 
MSDOS, Novell, Windows Z.X. uchun bajarilgandan ham foydalanishga imkon 
beradi. 
Umuman olganda, «mijoz-server» arxitekturasi bazasidan tuzilgan 
g’oyalarining aat-si o’z tarkibida ofis tizimlarining administratorlari aijlari, axborot 
xavfsizligi xizmati, turli darajadagi byudjetlar ijrosida aniq funktsiyalar bajaruvchi 
g’aznachilik organlari va g’aznachilar ma’muriyatiga ega bo’lishi lozim. 
Yaxlit ofis ishini va bank tiimlaridagi to’lovlar bilan ishlash, jumlaan, 
elektron va davlat qimmatli qog’ozlar bozoriga xizmat ko’rsatish tizimi bilan 
ishlashga bog’liq uning texnologik qismlarini tashkil etish an’anaviy hujjat 
aylanasida qabul qilingan qog’oz hujjatlarini to’laqonli yuridik muqobili 
hisoblanuvchi ob’ektlar – elektron hujjatlar bilan jamoaviy ishlash tamoyili 
asosiga quriladi. Bunday yondashuv taqsimlangan tizimlar ishini 
murakkablashtiradi, lekin tizimda axborotlarning yuridik yaxlitligi va axborotlarni 
jamoaviy qayta ishlashda ishonchliligini ta’minlaydi. 
Bunday ofisdagi ish joyi hujjatlar yaratish va qayta ishlashining qayta ishlash 
yo’nalishini ro’yxatga olish va tashkil etishdan to qaror qabul qilinganligi qayd 
qilinguncha barcha me’yoriy talablarini qoniqtirishi lozim. Odatda, bunday 
tizimlar hujjat fayllari transporti vositasida AIJdan boshqasiga axborot 
o’tkazishning yo’nalishli oqimlariga bog’langan konkret avtomatlashtirilgan ish 
joylarida qat’iy takomillashtirilgan protsedura asosida faoliyat yuritadi.