chidam liligi M endel qonuniga am al qiladi deb k o ‘rsatgan. Ha-
qiqatan ham h ar qanday o ^im lik navini yaratilishida fitopa-
tologlar va genetiklarning ham korligi m uhim aham iyatga ega.
H ar qanday o ‘sim likning kasalliklarga chidam liligi bir necha
genlar asosida amalga oshadi. Ko‘p genga ega bo‘lgan o ‘simliklarda
k o ‘p kasalliklarga chidam lilik hosil b o ‘ladi. B unda kasallik
q o ‘zg‘atuvchilam ing fiziologik rassalari asosiy rol o ‘ynaydi. H ar
bir rassa m ustaqil parazit hisoblanib, o ‘sim likda unga ch id am -
lilikning m a ’lum bir fiziologik yoki biokim yoviy xususiyatlari
paydo b o ‘ladi. M asalan, g ‘o ‘zaning vilt kasalligiga chidam li
navlarni yaratish jarayonida tuproqdagi m ikroorganizm lar ham
seleksiya qilib boriladi. Vaqt o ‘tishi bilan hosil b o ‘lgan rassalar
yangi navni ham zararlash xususiyatiga ega b o ‘ladi.
K asallikning keng tarqalishi, asosan, qulay ekologik sharoit
va infeksiya manbaining ko‘payib ketishiga sabab bo ‘ladi. M a’lum
bir paytda bir xil navdagi o ‘sim likni surunkasiga yetishtirish
kasallikning keng tarqalishiga olib keladi. M asalan, kartoshkada
fitoftorioz, g ‘alla ekinlarida zang, uzum ning m ildyu kasalligi,
g‘o ‘zada vilt kasalliklari keng tarqalgandan u lar orasida kasal
liklarga chidam li o ‘sim liklarni ajratib olish, seleksiya ishlaridagi
dastlabki bosqich hisoblanadi.
S hu n d ay usulda tan lab olingan o ‘sim liklarda m avjud nav-
lardan tanlab olingan chidam li navlar bilan o ‘zaro ch atish -
tirish jarayoni boshlanadi. M asalan, zang kasalligiga chidam li
kungaboqarni Z elenka navi, fitoftoriozga chidam li kartoshka-
ning C h em p io n , fuzariozga chidam li kanopning Bizon navlari
tanlab olingan o ‘sim liklarni chatishtirish asosida hosil qilingan.
Bu navlarni yetishtirish jaray o n id a, u lar ham m a ’lum m ud-
d atd an keyin yana kasalliklarga chidam liligini y o ‘qotib, turli
miqdorda kasallana boshlaydi. Kasallikning keng tarqalishini oldini
olish m aqsadida seleksiya, u ru g ‘chilik, navlarni rayonlashtirish
ishlari amalga oshirila boshlaydi. Bu ishlami muvaffaqiyatli rivoj-
lanishi u ch u n konvergent, k o ‘p liniyali va poligen chidam li
navlarni yaratish ishlari m uhim aham iyatga ega.
Dostları ilə paylaş: