4-mavzu: Tish va rezba qirqish stanoklari

5. Tish o'yish stanoklari 
Bu stanoklarda kesuvchi asbob sifatida o'ygich (dolbyak)lar, keskichlar o'rnatilgan 
maxsus kal-laklar va tish kesish taroqlaridan foydalaniladi. Dolbyaklar bilan ishlaydigan 
stanoklar vertikal va gorizontal ko'rinishlarda bo'ladi. 

---

Gorizontal tish o'yish stanoklari ko'pincha ikkita dolbyak bilan ishlab shevron 
tipidagi tishli g’ildiraklarni tayyorlashda qo'llaniladi. 
Dolbyak bilan ishlaydigan tish o'yish stanoklarida silindrik g’ildiraklarda tashqi va 
ichki (14.7-rasm) ilashadigan to'g’ri va vintsimon tishlarni, pog’onasimon blok-
shesternyalar (14.8-rasm), sektorlarning tishlarini o'yib hosil qilish mumkin. Bunday 
operatsiyalar ham obkatka usuli bo'yicha amalga oshiriladi. 
5A122 modelli tish o'yish yarim avtomati (14.5-rasm) vertikal tipdagi, yuqori 
aniqlikda ishlaydigan stanokdir. Uning texnik tavsifi quyidagicha:
tish 
qirqiladigan 
g’ildirakning 
eng 
katta 
diametri, 
mm 
250 
g’ildirak tishli qismining eng katta kengligi, mm 50 
7.5-rasm. 5A122 modelli tish o'yish yarim avtomati: 
l-stanina; 2-stoyka; 3- doiraviy surishlar gitarasi; 4- dolbyakni harakatdan 
o`zish mexanizmi; 5-shtossel karetkasi; 6-stol karetkasi; 7-gidroagregat. 
eng katta moduli, mm 
minutiga ikki marta yurishlar soni, i.m.y./min. 195...2000
Stanokda quyidagi harakatlar mavjud: 
1. Stanokdagi bosh harakat - dolbyakning ilgarilama-qaytar harakati. Bu harakatning 
tezligi (kesish tezligi) quyidagicha aniqlanadi: 
v=v
i.y.
=2l*n/1000m/min 
Bu yerda n—ikki marta yurishlar chastotasi (mazkur stanokda n almashinuvchi 
shkivlar va elektr dvigatel M
1
ning aylanish chastotasini qayta ulash orqali sozlanadi: 
n=n
ed
t*D1/D2, 
\ 
l=b+(5... 7)—dolbyakning yurish masofasi, mm. 
II. Dolbyakning aylanma (aylanma surish) harakati. Bu harakat M
2
elektr 
dvigatelidan boshlanadi, uning kinematik balans tenglamasi: 
n
ed
2/48 * a/b * 39/65 * 1/90 πmz
d 
= s
d
bundan: 
a/b = 3600 *s
d/
n
ed
* πmz
d
; a+b=100, 
bu yerda m - kesilayotgan tishlar moduli , mm. 

---

Z
d
-dolbyak tishlari soni. 
III. Bo'lish harakati —dolbyak va zagotovkaning o'zaro moslaahgan harakatidir, 
ya'ni dolbyak bir tishga burilganida (l/z
d
) zagotovka ham bir tishga burilishi (1/z) kerak. 
Bu harakatning kinematik balans tenglamasi: 
1/z
d
*90/1*65/39*21/21*21/21*a
1
/d
1
*с
1
/d
l
*32/40*1/120=1/г 
bundan: a
1
/b
1
*c
1
*d
1
=z
d
/z, 
bu formuladan bo'lish gitarasini sozlashda foydalaniladi. 
V.
Zagotovkaning radial suhlishi (dolbyakning zagotovkaga qirqib kirish harakati). Bu 
harakat zagotovkaning dolbyakka qarab surilishi, ma'lum balandlikka ega bo'lgan 
tishni (ikki tish oralig`ini qirqib) hosil qilish uchun zarur bo'lib, uni gidrosilindrlar 
yordamida stol karetkasining chapga surilishi orqali hosil qilinadi.
Blok shesternya tishlarini o'yish. 
V. Salt yurish paytida dolbyak zagotovkadan uzoqlashtiriladi (zagotovka va 
dolbyakning o'zaro ishqalanmasligi uchun), ish yurishidan oldin dolbyak zagotovkaga 
yaqinlashtiriladi. 
Vintsimon tishli g’ildiraklarga ishlov berilganda dolbyak shtosseli-dagi z=90 
bo'lgan chervyak g’ildiragiga vintsimon yo'naltirgich o'rnatiladi (14.6-rasm), uning 
qiyalik burchagi qirqiladigan tishning qiyalik burchagiga teng bo'lishi kerak. Dolbyak 
ham vintsimon tishli bo'lishi lozim. Endi dolbyak yuqorida ko'rsatilganlardan tashqari 
aylan-ma qaytar harakatni ham bajaradi. 
Dolbyaklar o'matilish usuli bo'yicha dastali va dastaga o'tqaziladigan, konstruktiv 
belgilari bo'yicha disksimon va kosacha shaklidagi, aniqligi bo'yicha uch sinfga (AA, A 
va B), to`zilishi bo'yicha 5 tipga (I-disksi-mon to'g`ri tishli, 11-disksimon qiyshiq tishli, 
Ill-kosacha shaklidagi to'g’ri tishli, IV-dastali to'g`ri tishli, B-dastali qiyshiq tishli) 
bo'linadi.