O‘zbеkiston rеspublikаsi

Q
1
, 
Q
2 
va 
Q
3
izokvantalar hisoblanadi. Ishlab chiqarish funksiyasining yuqori daraja chizig‘iga 
to‘g‘ri keluvchi izokvantaga yuqori mahsulot ishlab chiqarish hajmi to‘g‘ri keladi. 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, izokvantalar bir-biri bilan kesishmaydi. 
Izokvantalar kartasi
- bu izokvantalar majmuasidan iborat bo‘lib, ularning 
har biri ma’lum ishlab chiqarish omillari sarflari kombinatsiyalariga to’g’ri keladigan 
maksimal ishlab chiqarish hajmini o‘zida akslantiradi. 

---

136 
 
 
 
 
10.2-rasm. Ishlab chiqarish funksiyasi grafigi va uning 
Q
1
, 
Q
2 
va 
Q
3
 darajadagi chiziqlari
Izokvantalar firmalarda mahsulot ishlab chiqarishning variantlari ko‘pligini 
ko‘rsatadi. Bu firmalar uchun muhim axborot bo‘lib, keyinchalik ko‘ramiz, qanday 
qilib izokvantalar mahsulot ishlab chiqarishda xarajatlarni minimallashtiradigan yoki 
foydani maksimallashtiradigan omillar sarfi kombinatsiyalarini tanlashga imkon 
yaratadi. 
Ma’lum vaqt oralig‘ida jami ishlab chiqarilgan mahsulotni umumiy mahsulot 
desak, 
o‘rtacha mahsulot -
umumiy mahsulotni ushbu mahsulotni ishlab chiqarish 
uchun sarflangan o‘zgaruvchan ishlab chiqarish omillari sarfiga nisbati bilan 
aniqlanadi.
F
Q
AP

, 
bu yerda: 
Q
- umumiy mahsulot miqdori; 
AP
- o‘rtacha mahsulot; 
F
-sarflangan 
resurslar. 
Chekli mahsulot
- bu o‘zgaruvchan resurslar kombinatsiyasini kichik 
miqdorda qo‘shimcha sarfi hisobidan umumiy mahsulotning o‘sgan qismiga aytiladi. 
Masalan, ishlab chiqarishda bitta omil, ya’ni faqat mehnat saflansa chekli mahsulot 
MP
L
quyidagicha aniqlanadi: 
L
Q
MP
L



; 
Q

- qo‘shimcha birlik mehnat sarfi (
L

) hisobiga ishlab chiqarilgan qo‘shimcha 
mahsulot miqdori. 
Agar ishlab chiqarishda mehnat sarfi o‘zgarmas bo‘lib, mahsulot ishlab 
chiqarish faqat kapitalga bog‘liq bo‘lsa, chekli mahsulot 
MP
K
ga teng: 
K
Q
MP
K



Q 
Q′
3
 
Q′
2
 
Q′
1
 
K 
0 
L 
Q
3
 
Q
2
 
Q
1
 

---

137 
Bu yerda: 
Q

- bir birlik qo‘shimcha kapital sarfi hisobidan ishlab chiqarilgan 
qo‘shimcha mahsulot; 
K

- bir birlik qo‘shimcha sarflangan kapital. 
Quyidagi jadvalda mehnat sarfi o‘zgarmas bo‘lganda, ishlab chiqarish hajmi 
faqat kapital sarfiga bog‘liq bo‘lgandagi o‘rtacha va chekli mahsulotlar miqdori 
ko‘rsatilgan.