I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta
Yüklə 121,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Oltingugurt.
O‘simliklarda oltingugurt aminokislotalar va oqsillar tarkibiga kiradi. Oltingu - gurtni o‘simlik tuproqdagi chirindi va minerallar tarkibidan qabul qiladi. O‘simliklarda oltin - gugurt yetishmasligining belgilari: xlorofill yemiriladi, xloroplastlarda sintez buzilib, o‘simlik- ning o‘sishi sekinlashadi. Kaliy. O‘simliklarda suvning yutilishi va uning transporti, hujayralarining turgor holati va fotosintez jarayoni kaliy ionlariga bog‘liq. Kaliy yetishmaganda to‘qimalarda natriy, kalsiy, magniy, ammiak va fosfat tuzlari to‘planishi ortadi. So‘ng o‘simlik barglari sarg‘ayadi va qu riydi. Kurtaklar nobud bo‘ladi. Bor – poya uchlari sarg‘aygan va barglar burishadi, o‘sish konusi nobud bo‘ladi Oltingugurt – barglar oldin oqarib, so‘ng sarg‘ayadi Marganes – barglar plastinkasida sariq dog‘lar paydo bo‘ladi, barg tomirlari yashil- likni saqlab qoladi Rux – barglar sarg‘ayadi, ularda qora dog‘lar paydo bo‘ladi Magniy – barglar sarg‘ayadi, quriydi va to‘kiladi Fosfor – barglar to‘q qizil rangga kira - di, ular buraladi va to‘kiladi Kalsiy – yosh barglar bujmayadi, ularda bur- malar hosil bo‘ladi va to‘kiladi Temir – yosh barglarda oq dog‘lar paydo bo‘ladi va to‘kiladi Mis – barglarda oq dog‘lar paydo bo‘ladi, ular buraladi va so‘liydi Molibden – barg markazlarida yashil dog‘lar, chetlarida esa sariq dog‘lar paydo bo‘ladi Kaliy – barglar oldin sariq, so‘ng to‘q qizil rangga kiradi Azot – barglar maydalashadi va sarg‘ayadi, kurtaklar to‘kiladi 5.4-rasm. Minerallarning yetishmasligi natijasida o‘simlikda bo‘ladigan o‘zgarishlar. 80 Kalsiy. O‘simlik hujayrasining bo‘linishida, mikronaychalar hosil bo‘lishida qatnashadi. Kalsiyning yetishmasligi birinchi navbatda yosh meristema to‘qimalarining shakllanishi - ga va ildiz faoliyatiga ta’sir qiladi. Ildizlar va yonildizlarning hosil bo‘lishi sekinlashadi, ildiz chiriydi, barglarning qirralari avval oqaradi, keyin qorayadi, barg plastinkasi bujmayadi va mevalarda qizg‘ish dog‘lar paydo bo‘ladi. O‘simliklar suvda erigan mineral moddalarni tuproqdan ildiz tukchalari orqali shimib oladi (5.5-rasm) . Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz bosim kuchi ostida dastlab ildiz tukchalariga, ulardan ildiz naychalariga sizib o‘tadi, so‘ng poyaga, va nihoyat, barg tomirlaridagi naychalar orqali barglarga o‘tadi. O‘simliklar yaxshi o‘sishi, mo‘l hosil berishi va uzoq yil yashashida minerallarning ahamiyati katta. O‘simliklarning minerallarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun o‘g‘itlardan foyda laniladi. Mineral o‘gitlarga azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlar misol bo‘ladi. Azotli o‘g‘itlar o‘simliklarning o‘sishini tezlashtiradi, fosforli va kaliyli o‘g‘itlar ekin mo‘l hosil berishi va uning tez pishib yetilishiga yordam beradi. Organik o‘g‘itlarga biogumus, go‘ng, qush axlati, yog‘och qirindisi, suyak uni misol bo‘ladi. O‘simliklardagi mineral oziqlanish jarayoni barglarda organik moddalar sintez bo‘lish ja - rayoni bilan uzviy bog‘liq. Yashil o‘simliklar fotosintez jarayonida yorug‘lik energiyasidan foydalanib organik mod- dalar hosil qiladi. Fotosintez jarayoni uchun suv va karbonat angidrid zarur. O‘simlik suvni ildiz tukchalari, karbonat angidridni esa barg og‘izchalari orqali qabul qiladi. Natijada dastlab shakar hosil bo‘ladi (5.6-rasm) . 5.6-rasm. O‘simliklarda fotosintez jarayoni Shakar o‘simlik to‘qimalarida kraxmal, kletchatkaga aylanadi yoki oqsillar, yog‘lar, vita - minlar yuzaga kelishiga asos bo‘ladi. Ushbu moddalar o‘simlik hujayralari va to‘qimalarining quyosh barg hujayralari orqali quyosh nuri va karbonat angidridning o‘zlashtirilishi karbonat angidrid o‘simlik hujayrasi suvning ildiz orqali o‘zlashtirilishi suv xloroplast kislorod vodorod karbonat angidrid uglevodlar kislorod kislorodning atmosferaga chiqarilishi o‘tkazuvchi sistema 5.5-rasm. Ildizning so‘ruvchi zonasi ildiz tukchasi 81 qurilishiga sarflanadi yoki oziq zanjiri orqali geterotrof organizmlarga o‘tadi. Fotosintez jara- yonida atmosferaga ajralib chiqqan erkin kislorod aerob organizmlarning nafas olishi uchun sarflanadi. O‘simlik nafas olishi jarayonida organik moddalar suv va karbonat angidridgacha parchalanadi. Natijada o‘simlikning hayotiy faoliyati uchun zarur energiya ajraladi. O‘simliklar fotosintez qilish hisobiga bir yil davomida Yer yuzida o‘rtacha 100–115 mlrd tonna uglerodni biomassaga aylantirib beradi. Yüklə 121,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|