Yozma ish turlari: insho, bayon, diktant

Mulohaza yuritish 
turli dalillar 
bilan asosiy fikrni tushuntirib yoki isbot qilib berishdir. Odatda, 
mulohazalardan so‘ng xulosa chiqariladi. 
Mulohaza insholarda
 
isbotlanishi talab qilingan fikr aniq bo‘lishi 
kerak. 
To‘liq mulohaza insholar uch qismdan tashkil topadi. Bular: 

tezis – isbotlanishi kerak bo‘lgan fikr, mulohaza; 

dalil – fikrni isbotlashga xizmat qiluvchi faktik material; 

xulosa – mohiyatan tezisning ma’lum ma’nodagi takrori, 
biroq umumlashma tavsiyalar bilan yangi darajaga olib chiqilgan 
hukm. 
Mulohaza-insholarning mavzusi ham munozara shaklida bo‘ladi. 
Masalan, “Qaysi kasb muhim?”, “Sharq madaniyat beshigidir”, 
“Dilkash (Dilmurod, Nilufar v.h.) haqmi?”, “Botir (Sohib, Olim v.h.) 
haqiqiy do‘stmi? kabi mavzularda yoziladigan matnlar shu tipdagi 
insholar bo‘lib, o‘quvchi qo‘yilgan munozarali savolga shaxsiy 
munosabatini bildiradi va o‘z nuqtayi nazarini asoslashga intiladi. 
O‘qituvchi insho mavzusini sinf o‘quvchilarining hayotidan, gazeta va 
jurnallarda e’lon qilingan munozarali maqola va xabarlardan tanlashi 
mumkin. 
Mulohaza-insho muqaddimasi o‘quvchini suhbatga jalb qilish, 
masalaning mohiyati va muhimligini aniqlash maqsadida belgilangan 
qismdir. Muqaddimani kiritish ixtiyoriy hisoblanadi. 

---

19 
Tasviriy insholar 
– turmushdagi narsa-buyumlar, hayotdagi 
voqea-hodisalar, insonlar, jamiki jonli va jonsiz mavjudotning muhim 
belgilari, 
xususiyatlarini 
yoritishga 
mo‘ljallangan 
insholardir. 
Inshoning bu turi uch ko‘rinishga ega: 1) oddiy tasvir; 2) ilmiy tasvir; 
3) badiiy tasvir. 
Oddiy tasvir 
– hammaga tushunarli bo‘lgan ifoda shaklidir. 
O‘quvchi narsa, buyum, voqea-hodisani oddiy so‘zlar bilan, hammaga 
tushunarli bo‘lgan shaklda bayon qiladi. Bunday inshoda 
tasvirlanayotgan narsa-hodisaning hamma belgilari ketma-ketlikda 
ko‘rsatiladi, unda muallifning munosabati ifodalanmaydi hamda badiiy 
tasvir vositalaridan foydalanilmaydi. 
Ilmiy tasvirda
turmushdagi narsa-buyum, voqea-hodisalarning 
eng muhim belgilari aniq dalillar asosida qat’iy ravishda mantiqiy 
izchillikda beriladi. Masalan,