Mühazirələr Müəllimlər: Babayev E. A, Rzayeva T.İ. Sumqayit 2020 f ə nnin m ə qs ə

Cisimlərin səthinin təyini. Həndəsi cisimlərin və onların səthləri 
üzərindəki nöqtələrin üç müstəvidə proyeksiyasının alınması. 
Hər hansı frontal detal ayrı – ayrı həndəsi cisimlərdən ibarətdir. Yastı 
çoxbucaqlılarla 
məhdudlaçan 
həndəsi 
cisimlərə 
çoxüzlülər 
deyilir.Bu 
çoxbucaqlılara üzlər, onların kəsişməsinə isə tillər deyilir.
Fırlanma cisimləri hər hansı xəttin tərpənməz ox ətrafında fırlanması 
nəticəsində alınan səthlərlə məhdudlaşır. Bu zaman səth əmələ gətirən xətt doğuran 
adlanır. Fırlanma cisinlərinə silindir, konus, kürə, tor misal ola bilər.
Çoxüzlülərin kmpleks çertyojunun tərtibi onun oturacağının pryeksiyasının 
qurulmasından başlayır. Nümunə olaraq üçüzlü düz prizmanın kompleks 
çertyojunu quraq. Bunun üçün ilk olaraq H müstəvisi üzərində həmin coxüzlünün 

---

ABC oturacağının proyeksiyası qurulur. Bu oturacaq horizontal proyeksiya 
müstəvisi üzərində yerləşdiyindən onun A´B´C´ frontal proyeksiyası özü boyda X 
oxundan aşağıda, A´´B´´C´´ frontal proyeksiyası isə X oxu üzərində olacaqdır.

---

Sonra prizmanın A
1
B
1
C
1
horizontal proyeksiyası alt oturacağın horizontal 
proyeksiyası üzərində A
1
´´B
1
´´C
1
´´ frontal proyeksiyası isə alt oturacağın frontal 

---

proyeksiyasına paralel və ondan prizmanın hündürlüyünə bərabər məsafədə 
yerləşəcəkdir.
Prizmanın bütün tillərin bir – birinə paralel və bərabər olduğunu nəzərə 
alaraq, onun kompleks çertyojunu müəyyən etmək olar. Oturacaqların eyni adlı 
təpə nöqtələrini birləşdirərək AA
1
, BB
1
və CC
1
yan tillərin proyeksiyaları qurulur. 
Təsvir olunmuş proyeksiylarda əyanilik əmələ gətirmək məqsədilə kompleks 
çertyojdan görünən hissələri görünməyən hissələrdən ayırmaq lazımdır. 
Prizmanın müstəvi üzərində görünən və görünməyən hissələrini müəyyən 
edək görərik ki, kompleks çertyojda mü.ahidəçiyə yaxın olan nöqtə görünür. İki 
görünməyən nöqtəni birləşdirərək görünməyən, iki görünən nöqtəni birləşdirərək 
görünən düz xətti qururuq. Elementlərin görünməyən hissələri ştrix xətti ilə, 
görünən hissələr isə bütöv əsas xətlə təsvir olunur. Kompleks çertyojda verilmiş 
prizmanın görünən və görünməyən elementlərini müəyyən etmək üçün M və N 
nöqtələrindən istifadə edək. Fərz edək ki, M nöqtəsi prizmanın üst oturacağı 
üzərində, N nöqtəsi isə onun alt oturacağı üzərində yerləşir. Müşahidəçi H 
müstəvisinə doğru baxdıqda M nöqtəsi ona yaxın olduğundan onun M´ horizontal 
proyeksiyası görünəcək, N nöqtəsi isə ondan uzaq olduğundan onun N´ horizontal 
proyeksiyası görünməyəcək. Bu nöqtələrin M´´ və N´´ frontal proyeksiyaları 
görünməyəcəkdir, çünki bu nöqtələr üst və alt oturacağın BC və B
1
C
1
tərəfləri ilə 
Şəkil 6 

---

örtülmüşdür. Həmin nöqtələrin profil proyeksiyaları da görünməyəcəkdir, çünki bu 
nöqtələr uyğun olaraq üst və alt oturacağın AB və A
1
B
1
tilləri ilə örtülmüşdür. 
Şəkil 7 
İndi isə prizmanın ABA
1
B
1
üzündə K nöqtəsini, ACA
1
C
1
üzü üzərində L 
nöqtəsinin yerləşdiyini fərz edək. onda bu nöqtələrin horizontal proyeksiyaları 
həmin üzlərin horizontal proyeksiyaları üzərində yerləşir. Müşahidəçi V 
müstəvisinə doğru baxdıqda K nöqtəsi ona yaxın olduğundan onun K´´ frontal 
proyeksiyasıgörünəcək, L nöqtəsi ondan uzaq olduğundan onun L´´ frontal 
proyeksiyası 
görünməyəcək. 
Bu 
nöqtələrin 
horizontal 
proyeksiyaları 
görünməyəcəkdirŞ çünki onlar uyğun olaraq üst oturacağın A
1
B
1 
və A
1
C
1
tərəfləri 
ilə örtülmüşdür. K və L nöqtələrinin K´´´ və L´´´ profil proyeksiyaları görünəndir.