6.2.Kassadagi pul mablag„larining
hisobi
Kassadagi pul mablag‗larining
hisobi
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki
tomonidan tasdiqlangan va O‗zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 1998
yil 17 dekabrda 565-tartib raqami bilan ro‗ yxatga olingan «Yuridik shaxslar tomonidan
kassa operatsiyalarini oshirish
Qoidalari
»ga va ularga kiritilgan o‗zgartirishlar va
qo‘shimchalarga
muvofiq olib boriladi. Ushbu me‘ yoriy
hujjatga
asosan xo‗jalik
yurituvchi sub‘ektlar kassa xo‗jaligini tashkil etishlari lozim. Kassa xo‗jaligi o‗z ichiga
quyidagi
elementlarni oladi:
Kassa bo‗ yicha moddiy javobgar shaxs, ya‘ni kassir, u bilan moddiy javobgarlik
to‗g‗risida tuzilgan shartnoma;
Tegishli xavfsizlik vositalari bilan ta‘ minlangan va jihozlangan kassa xonasi.
Ushbu xonaning eshik va derezalariga temir panjaralar o‗rnatilgan bo‗lishi, ichida temir
seyflar, signalizatsiya va o‗t o‗chirish anjomlari bo‗lishi zarur;
Kassa bo‗ yicha
hujjatlar
tizimi, ya‘ ni kassa kitobi, kirim va chiqim kassa orderlari,
ularni
qayd
etish jurnali va boshqalar.
Kassaga pul mablag‗lari turli manbalardan kelib tushadi, masalan bankdan, savdo
shahobchalaridan, korxona xodimlaridan va boshqa manbalardan. Barcha
hollarda
pul
mablag‗lari kassaga «Kirim kassa orderi»
hujjati
asosida
qabul
qilinadi
. Ushbu barcha
korxonalar uchun yagona shakl va mazmunga ega bo‗lgan
hujjat
buxgalteriyada tuziladi,
unga kirim va chiqim kassa orderlarini
qayd
etish jurnali bo‗ yicha tartib raqami
beriladi. Kirim kassa orderi chap va o‗ng tomonlarga bo‗linadi. Uning chap tomoni kirim
kassa orderi deb atalib, unda pul mablag‗larining kimdan,
qachon
, nima maqsadda va
qancha
miqdorda olinganligi ko‗rsatiladi.
Hujjatning
o‗ng tomoni kirim kassa orderiga
kvitansiya deb ataladi va unda
ham
chap tomondagi yozuvlar bir xil mazmunda aks
ettiriladi. Kirim kassa orderi bosh
hisobchi
va pulni
qabul
qilib
olgan kassir tomonidan
imzolanadi.
Hujjatning
chap tomoni kassirda
qoladi
, o‗ng tomoni esa pulni topshirgan
shaxsga beriladi.
Kassadan pul mablag‗lari turli maqsadlarda chiqim
qilinadi
, masalan ish
haqi
,
nafaqa, safar harajatlari va boshqa maqsadlarda, shuningdek kelib tushgan savdo tushumi
va boshqa maqsadlarda olingan pullar bankdagi korxonaning
hisob
-kitob schyotiga
topshiriladi. Barcha
hollarda
pul mablag‗ larining kassir bo‗ ynidan soqit etilishi «Chiqim
kassa orderi»
hujjati
bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu
hujjat
ham
hamma
korxonalar uchun
yagona shakl va mazmunga ega. Unda
qachon
, kimga, nima uchun ,
qancha
miqdorda pul
berilganligi, olgan shaxsning
haqiqatda
pulni
qanday
hujjat
asosida olganligi to‗g‗ risida
ma‘ lumotlar yoziladi. Chiqim kassa orderi korxona rahbari, bosh
hisobchi
, kassir va pulni
olgan shaxs tomonidan imzolanadi.
Hujjatlar
sonini ko‗paytirib yubormaslik uchun
kassadan ish
haqi
, mukofat pullari, nafaqalar, safar harajatlari va boshqalar oldin
kassadan
qaydnomalar
asosida berilishi, shundan so‗ng ularning umumiy summasiga
bitta chiqim kassa orderi tuzilishi mumkin. Bunday
hollarda
chiqim kassa orderlarida
131
ushbu
qaydnomalarning
tartib raqamlari,
qaydnomalarda
esa – chiqim kassa orderining
tartib raqami ko‗ rsatiladi. Barcha chiqim kassa orderlariga kirim va chiqim kassa
orderlarini
qayd
etish jurnali bo‗ yicha tartib raqamlari beriladi.
Kirim va chiqim kassa orderlarida tuzatishlar, bo‗ yab yozishlar, bitta tartib raqamini
takrorlanishi mumkin emas.
Kirim va chiqim kassa orderlari asosida kassir «Kassa kitobi»ni yuritadi. Ushbu
kitob tikilgan, nomerlangan, korxona rahbari va bosh
hisobchi
tomonidan imzolangan va
korxona muhri bilan tasdiqlangan bo‗lishi lozim. Kitobning
har
bir varag‗i ikki
qismdan
iborat bo‗lib, o‗ng
qismi
chap
qismining
tagiga bukiladi, ular o‗rtasiga nusxa o‗tqazuvchi
qog‘oz
qo‘yiladi
. Kassir kitobning chap
qismiga
davr boshiga kassadagi pul
mablag‗larining
qoldig‘ini
, keyingi
qatordan
boshlab oldin kirim kassa orderlari bo‗ yicha
qabul
qilingan
pul mablag‗larini, keyin esa chiqim kassa orderlari bo‗ yicha pul
mablag‗larini chiqimini alohida ustunchalarda ko‗rsatadi. Barcha kirim va chiqim kassa
orderlari yozilgach, kirim va chiqim summalari jamlanadi. Kitobning so‗ngida kassir
davr oxiriga kassada
qolgan
pul mablag‗larining
qoldig‘ini
, shu jumladan tarqatilmay
qolingan
ish
haqi
summasini, yozadi. Kassa kitobining o‗ng tomoni yirtib olinadi va
hisobot
sifatida barcha kirim va chiqim
hujjatlari
bilan birga imzolanib buxgalteriyaga
topshiriladi. Kassirning
hisoboti
buxgalter tomonidan tekshirib
qabul
qilinadi
,
hisobotning
oxirgi
qismida
unga nechta kirim va chiqim
hujjatlari
kiritilganligi yoziladi
va imzolanadi. Kassa kitobida
ham
boshqa kassa
hujjatlari
kabi bo‗ yab yozishlar,
tuzatishlar mumkin emas. Buzilgan kassa kitobining varaqlari
qayta
yoziladi, buzilgan
varaqlar kitobda saqlanishi kerak.
Buxgalteriyaga topshirilgan kassa
hisoboti
va unga ilova
qilingan
boshlang‗ich
hujjatlar
kassadagi pul mablag‗larining sintetik va analitik
hisobi
registrlarini ( 1-son
jurnal-order va 1-son
qaydnomani
) yuritishga asos bo‗ladi.
Chet el valyutasi bo‗ yicha kassa operatsiyalari yuz bergan
hollarda
, ularga doir
muomalalar alohida kassa kitobida
qayd
etiladi.
Kassadagi pul mablag‗larining sintetik
hisobini
yuritish uchun 21- son BHMS da
5010 «Milliy valyutadagi pul mablag‗lari» va 5020 «Chet el valyutasidagi pul
mablag‗lari» schyotlar ko‗zda tutilgan. Ushbu aktiv schyotlarning debet tarafida pul
mablag‗larining
qoldiqlari
va davr maboynidagi kirimlari, kredit tarafida esa ularning
chiqimlari aks ettiriladi. Ushbu schyotlar bo‗ yicha asosiy buxgalteriya yozuvlari
quyidagilardan
iborat bo‗ladi.
Tar-tib
raqami
Operatsiyaning mazmuni
Debet
schet
Kredit
schet
Yozuvga asos
bo‗luvchi
hujjat
1.
Pul mablag‗larining tushumi:
-bankdagi
hisob
-kitob schyotidan
-valyuta schetidan
-ta‘sischilardan olinganda
-
hisobdor
shaxslardan olinganda
-kredit olinganda
-
qarz
olinganda
-
qaytarilmaydigan
moliyaviy yordam
-sotishdan olinganda
-xodimlardan
qarzni
qoplanishi
5010-
5020
5110
5210
4610
4220-
4230
6810
6820
9380
9010-
9030
Kirim
Kassa
Orderi
132
-ortiqchalar evaziga
-maqsadli mablag‗ lar
4730
9390
8810-
8890
2.
Pul mablag‗larini chiqimi:
-
hisob
-kitob schyotiga topshirilsa
-valyuta schetiga topshirilsa
-kredit
qaytarilsa
-
qarz
qaytarilsa
-ish
haqi
berilsa
-safar harajatlari bo‗ yicha
qarz
berilsa
-xo‗jalik zaruriyatlariga berilsa
-ish
haqi
hisobidan
avans berilsa
-safar harajatlari uchun avans
-nafaqa berilsa
-kelgusi davr uchun sarflansa
-inkassatorlarga topshirilsa
-kamomad chiqsa
5110
5210
6810
6820
6710-
6720
6970
9420
4210
4220
6520
3110-
3190
5710
4730
5010-
5020
Chiqim kassa
orderi
Kassada turli pulli ekvivalentlar ( markalar, biletlar, yo‗ llanmalar va boshqalar )
saqlanishi mumkin. Bunday pulli ekvivalentlarning
hisobi
mahsus 5610 « Pulli
ekvivalentlar» schyotida
hisobga
olinadi.
Dostları ilə paylaş: |