Xirurgik kasalliklar

Diagnosik  laparotomiya  va  qorin  bo’shlig’i  a’zolarini  qiyin  hollarda 

taftish qilish o’z vaqtida to’g’ri tashxis qo’yishga yordam beradi. 

 

Differentsial diagnostikasi 

Taxminan  85%  hollarda  qorin  bo’shlig’ining  birorta  a’zosidagi 

patomorfologik  o’zgarishlar  belgilari  bilan  parallel  holda  rivojlanadi  va  tashxis 

qo’yishni  osonlashtiradi.  Biroq,  o’tkir  xirurgik  kasalliklarning  taxminan  15% 

hollarda  mahalliy  belgilar  noaniq  xarakterda  bo’ladi,  ba’zida  umumiy  belgilar 

ham noaniq bo’lishi mumkin. Bunday hollarda og’riq xuruji xarakteriga alohida 

e’tibor berish kerak. O’tkir xirurgik kasalliklarda og’riq cho’qqisi, me’da-ichak 

yo’li faoliyati buzilishlariga qaraganda, bir muncha yaqqolroq namoyon bo’ladi. 

Ikkinchi  muhim  differentsial  belgi  dispeptik  belgilarning  kanday  tabiatga  ega 

ekanligi  hisoblanadi.  Destruktsiya  bo’lmaganda  anamnezdagi  qayt  qilish 

kamdan  kam  bo’ladigan  hodisa  hisoblanadi,  vaholanki.  destruktsiya  bo’lganda 

dispeptik  belgilar  kasallikni  etakchi  belgilari  bo’lib  ahisoblanadi.  Shyotkin-

Blyumberg  belgisi  muhim  belgi  hisoblanadi,  uning  musbat  bo’lishi,  destruktiv 

jarayonga qorin pardasining aloqadorligi haqida dalolat beradi. 

Peritonitning  toksik  va  terminal  bosqichida  differentsial  diagnoz,  odatda, 

jiddiy  qiyinchiliklar  tug’dirmaydi,  biroq  xuddi  shu  bosqichlarda  peritonitni 

davolash  ko’pincha  kam  foydali  bo’ladi.  Peritonitning  boshlang’ich  bosqichida 

aniqlash birmuncha qiyin bo’ladi, chunki uning klinik belgilari peritonit manbai 

bo’lgan  (o’tkir  appenditsit,  o’tkir  xoletsistit  yoki  b.)  kasallik  belgilaridan  kam 

farq qiladi.  

O’tkir  pankreatitda  peritonit  uchun  xos  qator  belgilarni  aniqlash  mumkin. 

Ayni  vaqtda pankreatitda  to’xtamaydigan qayt  qilish  ta’sirida, qorin  old devori 

mushaklari  taranglashuvi  yaqqol  namoyon  bo’lmasligi  mumkin.  Qorin 

pardasining  alohida  ta’sirlanish  belgilari  yo’q,  kasallik  boshlanishida  harorat 

---

 

557 

normalligicha  qoladi.  Qon  va  siydik  tahlilida  diastaza  fermenti  miqdorini 

oshganligi aniqlanadi. 

O’tkir  mexanik  ichak  tutilishi  klinik  jihatdan  peritonitdan  faqat 

boshlang’ich  davrlarida  farq  qiladi,  keyinchalik  to’g’ri  muolaja  bo’lmaganda, 

ichak  perforatsiyasi  rivojlanadi  va  ichak  tutilishi  belgilariga  peritonit  ham 

qo’shiladi. Agar o’tkir ichak tutilishining boshlang’ich davrida og’riqlar kuchli 

(xurujsimon)  xususiyatga  ega  bo’lsa,  peritonit  uchun  doimiy  og’riqlar  xos 

bo’ladi.  Ichak  tutilib  qolganda  peristaltika  avvaliga  keskin  kuchaygan,  hattoki 

ba’zan ko’zga ilg’ab olinadigan darajada peristaltika aniqlanadi. Peritonitda ham 

rentgenologik tekshiruvda, ichak tutilishiga xos belgi – Kloyber «kosachalari»ni 

aniqlash mumkin. 

Jigar  sanchig’i  uchun  o’ng  qovurg’alar  ostida,  o’ng  kurak  osti  yoki  o’ng 

elka ustiga irradiatsiya beradigan (o’tadigan) xurujsimon og’riqlar, tarkibiga o’t 

aralashgan  oz  miqdorda  meda  suyuqligini  qayt  qilish  xos  bo’ladi.  O’ng 

qovurg’alar ostida mushak taranglashuvi ba’zan yaqqol emas, qorin pardasining 

tasirlanish  belgilari  bo’lmaydi.  Issiq  tutish  va  muolaja  jigar  sanchig’i  xurujini 

tezda yuqotadi. 

O’tkir xoletsistit va peritonit o’rtasida differentsial diagnoz o’tkazish ancha 

qiyin  kechadi.  O’tkir  flegmonoz  xoletsistitda  maxalliy  peritonit  uchun  xos 

belgilar:  doimiy  og’riqlar,  mushaklar  taranglashuvi,  qorin  pardasi  ta’sirlanish 

belgilari, ichak peristaltikasi aktivligining pasayishi, gipertermiya, leykotsitozni 

aniqlash  mumkin.  Bemorlarni  soat  sayin  qunt  bilan  kuzatish,  yallig’lanish 

jarayoni  ob’ektiv  belgilarini  –  harorat,  puls  tezligi,  arterial  bosim  darajasi, 

leykotsitozni  bemor  shikoyatlaridagi  o’zgarishlarni  va  ob’ektiv  tekshirish 

ma’lumotlarini  hisobga  olgan  xolda,  bir  necha  marta  aniqlash  vrachga  o’t 

qopidagi  o’tkir  jarayonining  kechish  bosqichini  bilib  olish,  samarali  davo 

o’tkazish va keyingi muolajani qanday olib borishga yordam beradi. 

Me’da  va  o’n  ikki  barmoqli  ichak  yarasi  kasalligi  xurujida,  ayniqsa  yirik 

kallyoz  yoki  yoyilgan  yaralarda  yallig’lanish  jarayoniga  qorin  pardasi 

qo’shilganda, qorinda doimiy kuchli og’riklar, mushaklar taranglashishi, bazan 

---

 

558 

musbat  Shyotkin-Blyumberg  belgisini  ko’rish  mumkin.  Ayni  vaqtda 

peritonitdan  farqli  ravishda  ovqatdan  so’ng  og’riqlarning  bir  oz  kamayishi, 

peristaltikaning  yuqolmaganini  aniqlash  mumkin.  Tana  harorati  normalligicha 

qoladi,  taxikardiya  xos  bo’lmay,  bemorning  tili  nam,  qon  formulasidagi 

o’zgarishlar odatda kam bo’ladi. 

Buyrak sanchig’i qorinda og’riq sezgilari, uning dam bo’lishi, ich kelish va 

el  chiqishning tutilishi  bilan  o’tishi  mumkin, bu  peritonitda  ham  bo’ladi. Biroq 

og’riqlarning  o’ziga  xos  joylashuvi  (asosan  bel  sohasida),  ularning  xurujsimon 

tabiati  va  songa,  jinsiy  a’zolarga  berilishi  (irradiatsiyasi),  og’riqlarning  bemor 

tana  vaziyatini  o’zgartirishiga  aloqador  emasligi,  bemorning  bezovtaligi, 

gipertermiya, qorin pardasi ta’sirlanish belgilarining yo’qligi, shuningdek siydik 

tahlilidagi  o’zgarishlar  (gematuriya,  leykotsituriya),  bu  ikala  kasallik  o’rtasida 

aniq differentsial diagnostik tafovut o’tkazishga imkon beradi. 

Qorin  bo’shlig’i  a’zolarining  kasalliklariga  aloqador  bo’lmagan  ba’zi  bir 

boshqa kasalliklar (bazal plevrit, pnevmoniya, miokard infarkti, qovurg’alarning 

ko’plab  sinishi)  peritonitga xos belgilar  bilan o’tishi  mumkin. Bunday  hollarda 

ko’krak  bo’shlig’i  a’zolarini  qunt  bilan  instrumental  tekshirish  usullari  va 

rentgenologik tekshiruvdan foydalanish yordam beradi. 

Keksa  yoshdagi  shaxslarda  peritonitni  diagnostika  qilish  jiddiy 

qiyinchiliklar tug’dirishi mumkin. Bunda ham anamnez yig’ish qiyin, organizm 

reaktivligini  pasayib  ketishi  hisobiga  og’riq  sezgilari  va  kasallikning  ba’zi 

ob’ektiv  belgilari  (mushak  himoyasi,  gipertermiya,  leykotsitoz)  pasayganligi 

sababli, kam yuzaga chiqishi mumkin. 

Bolalarda  peritonitni  diagnostika  qilishda  bemor  bilan  o’zaro  muloqat 

yo’qligi, kasallikning  qimmatli anamnezini yig’ib bo’lmasligi, tashxis qo’yishni 

qiyinlashtiradi.  Bolalarda  peritonit  ko’pincha  yaqqol  og’riq  sezgilari,  qorin 

mushaklarining  keskin  taranglashuvi,  yuqori  gipertermiya  va  leykotsitoz  bilan 

giperergik reaktsiya tipi bo’yicha kechishini unutmaslik lozim bo’ladi. 

Diagnostika  qilishda  operatsiyadan  keyingi  peritonitlar  alohida  qiyinchilik 

tug’diradi, chunki bu dahshatli kasallik operatsiyadan keyingi davrni kechishini 

---

 

559 

og’irlashtiradi.  Mazkur  holda,  infektsiyaning  asosiy  manbai  qorin  bo’shlig’i 

a’zolari o’rtasida qo’yilgan anastomoz choklarining nobopligi (etishmovchiligi), 

qon  yoki  ekssudat  yig’ilishi,  keyin  esa  ularning  yiringlashi  hisobiga  bo’lishi 

mumkin.  Chunki  operatsiya  vaqtida  aseptika  qoidalariga  qanchalik  rioya 

qilinmasin, operatsiya maydoniga mikroblarning tushishini batamom oldini olib 

bo’ladi  deb  bo’lmaydi.  Diagnostika  qilishning  qiyinligiga  sabab  shuki, 

operatsiyadan  keyingi  davrda  organizm  o’z  himoya  kuchlarini  operatsiya 

jarohatiga  javoban  safarbar  qilganidan,  peritonit  belgilari  yaqqol  namoyon 

bo’lmasligi mumkin.