28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
 
 

---

206 
Mulkchilik huquqi korxonaga tegishli nomoddiy aktivlarning mavjudligi va 
harakati to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga 
oshiriladi: 
0410 "Patentlar, litsenziyalar va nou-xau"; 
0420 "Savdo markalari, tovar belgilari va sanoat namunalari"; 
0430 "Dasturiy ta’minot"; 
0440 "Er va tabiat resurslaridan foydalanish huquqlari"; 
0450 "Tashkiliy xarajatlar"; 
0460 "Franchayz"; 
0470 "Mualliflik huquqlari"; 
0480 "Gudvill"; 
0490 "Boshqa nomoddiy aktivlar". 
Aktivlarni buxgalteriya hisobiga nomoddiy aktivlar sifatida qabul qilishda bir 
vaqtning o’zida quyidagi shartlar bajarilishi kerak: 
a) moddiy-ashyoviy tuzilish (shakl)ga ega bo’lmasligi; 
b)aktivlardan maіsulot ishlab chiqarishda, ishlar bajarish yoki xizmatlar 
ko’rsatishda yoxud korxonaning ma’muriy va boshqa funktsiyalari uchun uzoq 
muddat, ya’ni davomiyligi 12 oydan yuqori foydali xizmat muddati yoki agar u 12 
oydan oshadigan bo’lsa, oddiy operatsion tashqi mobaynida foydalanish. Bunda 
aktivning qiymati bir birlik (komplekt) uchun O’zbekiston Respublikasida 
belgilangan (xarid qilish paytida) eng kam ish іaqi miqdorining kamida ellik 
baravarini tashkil qiladi. Korxona raіbari nomoddiy aktivlar tarkibida hisobga olish 
maqsadida hisobot davri uchun aktivlar qiymatining kamroq chegarasini 
belgilashga haqli; 
O’zR AV 14.02.2009 y. 1485-1-son bilan ro’yxatga olingan 
O’zR MV Buyrug’i 
Nomoddiy aktiv identifikatsiyalanadigan bo’lib hisoblanadi, agarda u 
quyidagi mezonlardan biriga muvofiq kelsa: 
O’zR AV 14.02.2009 y. 1485-1-son 
bilan ro’yxatga olingan O’zR MV Buyrug’i
a) ajraladigan bo’lsa, ya’ni uni korxonadan ajratib bo’lsa hamda sotish, berib 
yuborish, ijaraga berish, alohida yoki ular bilan bog’liq aktiv, kontrakt yoki 
majburiyat bilan birga ayirboshlash (gudvilldan tashqari) mumkin bo’lsa. 
Agar EІM uchun dasturlar va ma’lumotlar bazasi tegishli asosiy vositaning 
(shu jumladan o’rnatilmagan) tarkibiy qismi hisoblansa, u moddiy aktiv 
ahamiyatiga ega bo’lgan asosiy vosita bilan birga qaraladi. Agar EІM uchun 
dasturlar va ma’lumotlar bazasi tegishli asosiy vositaning tarkibiy qismi 
hisoblanmasa va mutlaq huquq korxonaga tegishli bo’lsa, u nomoddiy aktiv 
hisoblanadi;
b) ushbu huquqlar beriladigan yoki korxonadan yoxud boshqa huquq va 
majburiyatlardan ajraladigan bo’lishidan qat’i nazar, shartnomaviy va boshqa 
yuridik huquqlardan paydo bo’ladi 
Ob’ektlarni nomoddiy aktivlarga kiritish tartibi va ularning tarkibi 
qonunchilik asosida hamda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 
1998 yil 12 oktyabrda 49-son bilan tasdiqlangan (7-BHMS) "Nomoddiy aktivlar" 
Buxgalteriya hisobining milliy standarti (20.10.1998 y. 506-sonli ro’y., 

---

207 
"O’zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo’mitalari va idoralari me’yoriy 
hujjatlar axborotnomasi", 1999 y., 6-son) asosida tartibga solinadi. 
Nomoddiy aktivlar quyidagi ob’ektlar uchun aniqlanadigan boshlang’ich 
bahoda nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi schyotlarda hisobga olinadi: 
a) ta’sischilar tomonidan korxonaning ustav kapitaliga ulush hisobidan 
kiritilgani - tomonlarning kelishuvi bo’yicha; 
b) to’lov asosida boshqa korxona va shaxslardan xarid qilingan ushbu 
ob’ektlarni xarid qilish va tayyor holatga keltirish bo’yicha amalga oshirilgan - 
haqiqiy xarajatlar bo’yicha; 
v) boshqa korxona va shaxslardan tekinga olingan ob’ektlar - kirim qilish 
sanasidagi bozor bahosida yoki qabul qilish-topshirish hujjatlarida ko’rsatilgan 
qiymat bo’yicha; 
g) korxonaning o’zi tomonidan yaratilgan yoki korxonaning o’zida ilmiy - 
tadqiqot ishlari natijasida olingan ob’ektlar - haqiqiy tannarxi bo’yicha. 
Ta’sischilar tomonidan korxonaning ustav kapitaliga ularning ulushlari 
hisobiga kiritilgan nomoddiy aktivlarni kirim qilish (0400) nomoddiy aktivlarni 
hisobga oluvchi schyotlarning debetida va 4610 "Ustav kapitaliga ta’sischilarning 
ulushlari bo’yicha qarzi" schyotining kreditida aks ettiriladi. 
Boshqa korxona va shaxslardan xarid qilingan nomoddiy aktivlar, nomoddiy 
aktivlarni hisobga oluvchi schyotlarning debeti, 0830 "Nomoddiy aktivlarni xarid 
qilish" schyotining kreditiga kirim qilinadi.Boshqa korxona va shaxslardan tekinga 
olingan nomoddiy aktivlarning kirim qilinishi nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi 
schyotlarning debetida, 8530 "Tekinga olingan mulk" schyoti bilan bog’langan 
holda aks ettiriladi. 
Agar nomoddiy aktiv korxonaning o’zi tomonidan yaratilsa va uni yaratish 
xarajatlarining aniq summasini aniqlash imkoni mavjud bo’lsa, u holda nomoddiy 
aktiv haqiqiy tannarxi bo’yicha aks ettiriladi. Nomoddiy aktivlarning haqiqiy 
tannarxini aniqlash imkoniyati mavjud bo’lmagan holda ushbu xarajatlar ilmiy-
tadqiqot ishlari (ITI) yoki ilmiy-tadqiqot, sinov konstruktorlik ishlari (ITSKI) 
xarajatlari sifatida aks ettiriladi. 
"Gudvill (firma bahosi)"ning buxgalteriya hisobi O’zbekiston Respublikasi 
Moliya vazirligi tomonidan 1998 yil 12-oktyabrda 49-son bilan tasdiqlangan (7-
BHMS) "Nomoddiy aktivlar" Buxgalteriya hisobining milliy standartiga 
(20.10.1998 y. 506-sonli ro’y., "O’zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat 
qo’mitalari va idoralari me’yoriy hujjatlar axborotnomasi", 1999 y., 6-son) 
muvofiq amalga oshiriladi. 
Nomoddiy aktivlar chiqib ketganda (sotilganda, tekinga berilganda va 
boshqalarda) ularning boshlang’ich qiymati nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi 
tegishli schyotlarning (0400) kreditidan 9220 "Boshqa aktivlarning chiqib ketishi" 
schyotining debetiga hisobdan chiqariladi. 

---

208 
Nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi schyotlar (0400)ning bog’lanishi