28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
 
 
MAVZU YUZASIDAN TAVSIY ETILADIGAN ADABIYOTLAR:
1. Qurbonov Z. N. Buxgalteriya hisobi asoslari. O’quv qo’llanma. Farg’ona, 2002 . 
2. M Umarova, U. Eshboev. Buxgalteriya hisobi. Toshkent.”Mehnat”-1999. 
3. A. Abdullaev, I. Qayumov. Buxgalteriy hisobi. Toshkent-2002. 
4. O. Bobojonov, K. Jumaniyozov. Moliyaviy hisob. Toshkent-“Moliya”-2002. 
5. U. Inoyatov, M. Abdullaev. Buxgalteriya hisobi. Toshkent-“Moliya”-2003 
6. Korhonalarda buxgalteriya hisobi 2002 eildan joriy etilgan Hisobvaraqalar yangi 
rejasi asosida.Toshkent-2001. 
7. O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy andazasi 21-BXMA 
Toshkent-2002 
8. Gulomova.F. Buxgalteriya hisobini mustaqil o’rganuvchilar uchun qo’llanma. 
Toshkent, 2004. 
9. Zavalishina I.YAngicha buxgalteriya hisobi. Toshkent, 2004. 
10. Gadoev E. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni hisobga olish va soliqqa 
tortish. Toshkent, 2003.
11. Gadoev E. Godovoy otchet-2004. Toshkent,2004. 
 
 
 
 

---

211 
43-MAVZU: MOLIYAVIY INVESTITSIYALAR HISOBI. 
(ma’ruza 2 soat ) 
 
REJA: 
 
1. Investisiyalar haqida tushuncha. 
2. Qimmatbaxo qog’ozlar va ularning turlari. 
3. Uzoq muddatli investisiyalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish 
hisobi. 
Tayanch iboralari:
Investisiya, aksiya, obligasiyalar, qimmatbaxo qog’ozlar, 
uzoq muddatli investisiyalar. 
 
UZOQ MUDDATLI INVESTSIYALAR XIOBI SCHYOTLARI 
 
Mamlakatimiz xududida va xorijda tashkil etilgan boshqa 
korxonalarning qimmatli qog’ozariga, shuba, qo’shma, uyushgan korxonalar, 
qaram jamiyatlarning ustav kapitali (fondi)ga qo’shilgan mavjud uzoq muddatli 
qo’yilmalar (investisiyalar) xarakati to’gisidagi axborotni umumlashtirish quyidagi 
schyotlarda amalga oshiriladi:
0610 - "Qimmatli qog’ozar" 
0620 «SHuhba xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar» 
0630 - "Qaram xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar" 
0640-"CHet El kapitali mavjud bo’lgan korxonalarga investitsiyalar" 
0690 - "Boshqa uzoq muddatli investisiyalar" 
Aktivlarni investisiyalarga kiritish tartibi va ularning turlari 12-son 
"Moliyaviy investisiyalar hisobi", va 8-son "Konsolidallashgan moliyaviy 
hisobotlar va shuba ho’jalik jamiyatlariga investisiyalar hisobi", Buxgalteriya 
hisobining milliy andozalari (BXMA) bilan tartibga solinadi.
Moliyavny investisiyalar- bu foizlar, dividendlar, royalti yoki ijara haqi, 
investisiyalashgan kapital qiymatining oshishi ko’rinishida daromad olish yoki 
investisiyalangan tomondan boshqa tushumlarni olish maqsadida ho’jalik 
yurituvchi sub'ekt ixtiyoridagi aktivlardir. Uzoq muddatli investisiyalar - bu 
muddati 12 oydan ortiq bo’lgan barcha investisiyalardir. 
0610 - "Qimmatli qog’ozar" schyotida davlatning foizli obligasiyalariga va 
maxalliy zayom (qarz)lariga, aksionerlik jamiyatlarining aksiyalariga va boshqa 
qimmatli qog’ozari (o’snonlar, fyucherslar, depozit sertifikatlari va boshqalar)ga 
uzoq muddatli moliyaviy qo’yilma (investisiya )larning mavjudligi va xarakati 
hisobga olinadi. 
0630 - "Qaram xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar", 0640 - "Chet el kapitali 
mavjud bo’lgan korxonalarga investitsiyalar", schyotlarida shu'ba qo’shma va 
assosiasnyalashgan korxonalarga hamda qaram bo’lgan jamitlarga quynlgai uzoq 
muddatli investnsnyalarning mavjudligi va xarakati hisobga olinadi. 

---

212 
0690- "Boshqa uzoq muddatli investisiyalar" schyotida davlat korxonalariga 
yoki boshqa xayriya, ekologiya jamiyatlariga kelajakda moliyaviy naf olish 
maqsadida qilingan uzoq muddatli investisiyalar hisobga olinadi.
Aksiyalar, obligasiyalar va boshqa qimmatli qog’ozar bu qo’yilmalar hisobiga 
berilgan boyliklarni hisobga oluvchi schyotlarning kreditidan 0610-"qimmatli 
qog’ozar" schyotining debetida xarid qilishi qiymatida hisobga olinadi. Masalan, 
korxonaning boshqa korxona qimmatli qog’ozarni sotib olishi 0610-"qimmatli 
qog’ozar" schyotining debet va 5110-"Hisob-kntob schyoti", 5210-"Mamlakat 
ichidagi valyuta schyotlari" va 5220-"Xorijdagi valyuta schyotlari", 9210-"Asos’y 
vositalarning sotilishi va turli chiqimi", 9220-"Boshqa aktivlarning sotilishi va turli 
chiqimi" schyotlarning krediti bo’yicha, egalik qilish uchun moddiy va boshqa 
boyliklar berilganda (agar qimmatli qog’ozlarga haq to’lash moddiy yoki boshqa 
boyliklar berish yo’li bilan amalga oshirilsa (pul mablarlaridan tashkari) yoki 
sotuvchi-korxonaga foydalanish uchun berilganda hisobga olinadi. Korxoia 
tomonidan o’tkazlgan, lekin korxonaning tegishli huquqlari (korxona aksiyalari, 
obligasiyalari va boshqalar)ni tasdiqlovchi xujjatlar hisobot davrida olinmagan 
bo’lsa, uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar mablag’lari 0610-"qimmatli 
qog’ozar" schyotida aloxida aks ettiriladi. 
Agar korxona tomonidan xarid qilingan aksiyalar, obligasiyalar va boshqa 
analiz shunga o’xshash qimmatli qog’ozarning xarid qilish qiymati ularning 
nominal qiymatidan yuqori bo’lsa, u xolda ularning xar biri bo’yicha tegishli 
daromadni xisoblashda xarid va nominal qiymat o’rtasidagi farq hisobdan 
chiqariladi. Bunda 4820-"qisqa muddatli ijara bo’yicha olinadimgan to’lovlar» 
yoki 4830–Olinadigan foizlar (qimmatli qog’ozar bo’yicha olinadigan daromad 
summasiga) schyotlarining debet va 0610-"Qimmatli qog’ozar" (xarid va nominal 
qiymat o’rtasidagn farq summaga), 9520-"Divident ko’rinnshidagi daromadlar" 
(4820-"Olinadigan foizlar" yoki 4830-"Olinadigan dividentlar" schyotlaridagi 
summalari o’rtasndagi farqga) schyotlarning kredit bo’yicha yozuvlar amalga 
oshiriladi. 
Agar korxona tomonidai sotib olingan oblngasiyalar va boshqa shunga 
o’xshash qimmatli qog’ozarning xarid qilish qiymati ularning nominal qiymatidan 
past bo’lsa, u xolda ularning xar biri bo’yicha daromadni hisoblashda xarid va 
nominal qiymati o’rtasidagi farq summasiga yetkazib chiqariladi. Bunda 4820- 
"Olinadigan foizlar" yoki 4830-"0linadigan dividentlar" (qimmatli qog’ozar 
bo’yicha olinadigan daromad summasiga) schyotlarning debeti va 0610-"qimmatli 
qog’ozar" (xarid va nominal qiymat o’rtasidagi farq, summasiga) schyotining debet 
hamda 9520 - "Dividend ko’rnishidagi daromadlar" yoki 9530- "Foizlar 
ko’rinishidagi daromadlar" (4820-"Olnnadngan foizlar" yoki 4830-"Olinadigan 
dividendlar" schyotlaridagi umumiy summaga) schyotlarining krediti bo’yicha 
yozuvlar qilinadi. 
Yuqoriida ko’rsatilgan ikkala xolda ham:
- qimmatli korozlar bo’yicha korxonaga tegishli bo’lgan daromadni 
xnsoblashda hisobdan chiqariladigan (kushib yoziladigan) xarid va nominal qiymat 
o’rtasidag’ farq umumiy farq summasidan va qimmatli qog’ozar bo’yicha 
daromadd to’lashning o’rnatilgan davriyligidan kelib chiqkan xolda aniqlanadi; 

---

213 
- qimmatli korozlarning qaytarish muddatiga ular 0610 - "Qimmatli qog’ozar" 
schyotida hisobga olingan baxo bilan nominal qiymat teng bo’lishi kerak. 
Uzoq, muddatli investisiyalarni qaytarilishi va ularning sotilishi 9220- 
"Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi" schyotinig debeti va uzoq muddatli 
investisiyalarni hisobga oluvchi tegishli schyotlarning krediti bo’yicha aks 
ettiriladi. 
0610-0690 schyotlari bo’yicha analitik hisob uzoq muddatli moliyaviy 
qo’yilmalarning turlari va ob'ektlari bo’yicha (sotuvchi-korxonalar, qimmatli 
qog’ozar, shu'ba, qo’shma va uyushgan korxonalar, qaram jamiyatlar va korxona 
ishtirokchisi hisoblangan boshqa korxonalar va boshqalar bo’yicha) yuritilgan. 
Bunda analitik hisobning tuzilishi mamlakat xududidagi va xorijdagi ob'ektlarga 
quyilgan uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar to’gisidagi ma'lumotlarni olnsh 
nmkoniyatini ta'mnlashi kerak.