28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
NAZORAT SAVOLLAR: 
1.
Tayyor maxsulotlar omborga qanday baxolarda kirim qilinadi? 
2.
Tayyor maxsulotni omborga kirim qilinsa qanday yozuvlar amalga 
oshiriladi? 
3.
Tayyor maxsulotni omborda hisobi qanday tashqil qilinadi? 
4.
Tayyor maxsulotni ortib junatganda qanday yozuv amalga 
oshiriladi? 
5.
Tayyor maxsulotlar kurgazmaga berilsa qanday yozuv amalga 
oshiriladi? 
6.
Tayyor maxsulotlani kurgazmadan qaytarilishiga qanday yozuv 
amalga oshiriladi? 
 

---

246 
 MAVZU YUZASIDAN TAVSIY ETILADIGAN ADABIYOTLAR:
1. Qurbonov Z. N. Buxgalteriya hisobi asoslari. O’quv qo’llanma. Farg’ona, 
2002 . 
2. M Umarova, U. Eshboev. Buxgalteriya hisobi. Toshkent.”Mehnat”-1999. 
3. A. Abdullaev, I. Qayumov. Buxgalteriy hisobi. Toshkent-2002. 
4. O. Bobojonov, K. Jumaniyozov. Moliyaviy hisob. Toshkent-“Moliya”-
2002. 
5. U. Inoyatov, M. Abdullaev. Buxgalteriya hisobi. Toshkent-“Moliya”-2003 
6. Korhonalarda buxgalteriya hisobi 2002 eildan joriy etilgan Hisobvaraqalar 
yangi rejasi asosida.Toshkent-2001. 
7. O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy andazasi 21-
BXMA Toshkent-2002 
8. Gulomova.F. Buxgalteriya hisobini mustaqil o’rganuvchilar uchun 
qo’llanma. Toshkent, 2004. 
9. Zavalishina I.YAngicha buxgalteriya hisobi. Toshkent, 2004. 
10. Gadoev E. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni hisobga olish va 
soliqqa tortish. Toshkent, 2003.
50-MAVZU. DAVR XARAJATLARI HISOBI.
(maruza 2 soat) 
 
REJA: 
1.
 
Davr xarajatlari hisobi schyotlari. 
2.
Davr xarajatlari hisobini umumlashtiruvchi schyotlar tarkibi
. 
 
Tayanch iboralar:
Xarajatlar turlari, davr xarajatlari, mamuriy xarajatlar, sotish 
xarajatlari, boshqa o’erasion xarajatlar. 
9400 - Davr xarajatlari hisobi schetlari 
Sotish xarajatlari, boshqaruv xarajatlari, xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklarning 
xarajatlari, chshlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog’liq, bo’lmagan boshqa 
o’erasion xarajatlar to’g’risidag’ axborot kuyidagn schyotlarda umumlashtiriladi: 
9410 - Sotish xarajatlari hisobi schetlari 
9420 - Ma'muriy xarajatlar hisobi schetlari 
9430 - Boshqa o’erasion xarajatlar hisobi schetlari 
9440 - Kelgussda sol’kka tortiladigan bazadai chegiriladigan hisobot davri 
xarajatlari hisobi schetlari 
9450 - Xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklar hisobi scheti 
Davr xarajatlarining tarkibi Ishlab chiqarilgan va sotilgan maxsulot ish, xizmatlar) 
bo’yicha xarajatlar tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish to’g’risidagi 
Nizom" (Vazirlar Maxkkamasining 1999 yil 5 fevral 54-sonli qarori), shuningdek, 
¹ 4 "Tovar-moddiy zaxiralar" BXMA ‘lan tartibga solinadi. 
9410 - "Sotish xarajatlari -hisobi schetlari" schetida maxsulotni yetkazib 
berish) bo’yicha xarajatlar, ya'ni maxsulotni xaridorga yetkazib ber’sh, trans’ort 

---

247 
vositalariga ortish, marketing bilan shugullanuvchn xodimlar va bo’limlarning 
chiqimlari va boshqalar bilan bog’liq. sarflar uz aksini to’adi. Unda kuyidagi 
schetlar ochilishi mumkin: 
9411 - "Saqlash va tashish xarajatlari" 
9412 - "Reklama va sotishga kumaklashish xarajatlari" 
9413 - "Urash, qayta saralash va idish xarajatlari" 
9414 - "Mexnatga xak. tulash bo’yicha xarajatlar" 
9415 - "Mexnat xaki chiqididan ajratmalar" 
9419 - "Boshqa savdo xarajatlari" 
9420 - "Ma'muriy xarajatlar hisobi schetlari" schetida korxonani boshqarish 
xarajatlari, umumma'muriy ahamiyatidagi asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlari, 
umumxo’jalik a-hamiyatidagi inshootlarning ijara xulosalari va boshqa sarflar 
hisobga olinadi. Unda kuyidagi schetlar bo’lishi mumkin: 
9421 - "Mexnatga xak tulash bo’yicha xarajatlar" 
9422 - "Mexnatga xak tulash fondidan ajratmalar" 
9423 - "Umummamuriy asosiy vositalarning amortizasiya xarajatlari" 
9424 - "Umumma'muriy asosiy vositalarning ijarasi bo’yicha xarajatlar" 
9425 - "Umumma'muriiiiy asosiy vosntalarni sugurta xarajatlari" 
9426 - "Umummamuriy nomoddiy aktivlarning amortszasiyas bo’yicha xarajatlar" 
9427 - "Yukori tashk’lotlarni asrash xarajatlari" 
9429 - "Boshqa ma'muriy xarajatlar" 
9430 - "Boshqa o’erasion xarajatlar hisobi schetlari" schetida ilmiy-tadkikot va 
konstruktorlik tajriba ishlari xarajatlari, boshqaruv tizimi va ishlab chiqarishni 
rivojlantirish xarajatlari, xodimlarga moddiy yordam (shu jumladai, ishlab 
chiqarishdagi xodimlarga), tabiiy kamayishdan yukotishlar, TMZlar qiymatini 
kamaytirishdan kurilgan zararlar sud xarajatlari, yangi ishlab chiqarish 
jarayonlarini (kapital kuyilmalar sifatida hisobga olinadigan kapital kuyilmalardai 
tashkari) uzlashtirish sarflari va ishlab chnkarish jarayoni hamda moliyaviy 
faoliyat bilan borlik bo’lmagan xo’jalik (o’erasion) faoliyat jarayonida vujudga 
keluvchi va favqo’lodda xarajatlar moddalari sifatiga ega bo’lmagan boshqa sarflar 
aks ettiriladi. Unda nuyidagi schetlar ochilishi mumk’n: 
9431 - "Asosiy vositalarni sotilishi turli chiqim bo’yicha zararlar 
9432 -"Boshqa aktivlarni sotilishi va turli chiqimi bo’yicha zararlar 
9433 - "Moddiy boyliklarning kamomadi va buzulishi bo’yicha xarajatlar" 
9434 - "Dargumon qarzlar bo’yicha xarajatlar" 
9435 - "TMZlar qiymatini kamaytirishdan zararlar" 
9436 - " Asosiy vositalar va boshqa Uzoq muddatli aktivlar qiymatini 
kamaytirishdan zararlar" 
9439 - "Boshqa o’erasion xarajatlar" 
9440 - "Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan hisobot davri 
xarajatlari" schetida xarajatlar tarkibi to’g’risidagi Nizomning 2-ilovasida 
keltirilgan kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladngan xarajatlar aks 
ettiriladi. 9440 - "Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan hisobot 
davri .xarajatlari" schetining debetidagi summa 9900 -"Yakuniy moliyaviy natija" 
schetining debetiga o’tkaziladi. Hisobot davri ichida bu schetda yigilgan axborot 

---

248 
010 "Soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan xarajatlar" balansdai tashkari 
schetining kirimiga yoziladi. 010 - balansdan tashkari schetning analitik hisobi 
xarajatlar tarkibi tutrisidagi Nizomi 2-ilovasida keltirilgai soliqqa tortiladigan 
bazadan chiqariladigan xarajatlarning ulchami va ularnn chiqiarish muddatlari 
to’g’risidagi axborotn ta'minlashi kerak. 
9450 - "Xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklar" schetida mazkur korxonaning 
asosiy faoliyati bo’yicha maxsulot ishlab chiqarish , ishlar bajarish va xizmatlar 
ko’rsatish bilan bog’liq bo’lmagan xarajatlar hisobga olinadi. Ularga sogliknn 
saqlash ob'ektlarni, bolalar bogchalarini, uy-joy kommunal xo’jalig’
ob'ektlarini, madaniy va s’ort ob'ektlari kabi korxona balaisida turuvch’ obektlarni 
asrash va
ulardan foydalanish xarajatlari kiradi.Davr sarflarini hisobga oluvchi schetlar 
(94)dagi summalar 9900 -"Yakuiiy moliyaviy natija" schetining debetiga o’tkazish 
yo’li bilan yo’iladi.