Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Sof monopoliyani
olsak, bundagi eng muhim narsa mahsulot ishlab chiqarishning bir firma ixtiyorida bo’lishi va uning o’rnini oluvchining yo’qligi, ya’ni haqiqatan ham bozordagi tanholikdir. Chunki, monopoliyaning barcha xususiyatlari shundan kelib chiqadi. Bu PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 57 modelning to’rt muhim tomonini ko’rsatish mumkin: 1) sotuvchi yakka, tarmoqning tengdoshi yo’q, chunki firma yakkayu-yagona; 2) sotiladigan mahsulot juda yuqori darajada bo’lib, undan yaxshirog’i yoki uning o’rnini bosadigani yo’q (ko’pincha ba’zi xomashyo va yangi mahsulot ta’minotchilariga xos); 3) monopolist bozorga o’z hukmini o’tkazadi, bahoni nazorat qiladi, tovarning bozorga kelishini o’z qo’lida ushlab turadi; 4) monopolist tomonidan raqiblar uchun bozorga kirish yo’li to’la to’siladi. Bunda uning yagonaligi ish bersa, zaruriyat tug’ilsa, sun’iy to’siqlar ham ishga solinadi. Ayniqsa bunda patent, litsenziyalardan to’la foydalanish mumkin. Hozircha shu bilan chegaralanib (chunki quyida yana monopolizmga qaytamiz), bundan keyingi model — monopollik raqobatni ko’rib chiqaylik. Bunda tanholik yoki ommaviylik sharoiti hukmron bo’lmay, bozorda nisbatan ishlab chiqaruvchilar ko’p bo’ladiyu, lekin ularning tovarlari bir xil bo’lmay, farqlanadi. Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchilar va firmalar minglab bo’lmay, o’nlab bo’lsa etarli. Sof raqobatda standartli tovarlar yoki bir xil tovarlar bozorga olib chiqilsa, bunda tabaqalashtirilgan tovarlar olib chiqiladi. Tabaqalashtirish yoki turlilik mahsulot va xizmatlar sifatiga taalluqli bo’lgani tufashga iste’molchining bularga munosabati narx-navoga bog’liq bo’lmaydi. Aytaylik, vinolarning alohida xillari yoki bir xil turdagi shokolad kabilarni misol keltirish mumkin. Kiyim modalarida buning o’rni albatta katta. Bunda raqiblarga nisbatan bo’lgan ta’sir va munosabat faqat baholar orqali bo’lmay, tovar va xizmatlar turliligiga katta e’tibor berish yo’li bilan ham amalga oshadi hamda bu asosiy tamoyil bo’lib hisoblanadi. Bu modeldagi bozor, ya’ni monopolli raqobatning muhim xususiyatlaridan yana biri shuki, tarmoqqa kirish va ma’lum tovar bozorida ishtirok etish oson ko’chadi. Bunday bozor ishtirokchilari juda yirik ishlab chiqarishga ega bo’lmay, nisbatan katta bo’lmagan firmalar bo’lib, ularning xarajatlari uchun katta mablag’ talab etilmaydi. Monopolli raqobatdagi monopollik mazmunini nima belgilaydi, degan savol tug’ilishi mumkin. Bunga javoban shuni aytish mumkinki, tovar xillari turliligi, sotuvga chiqariladigan tovarlarning farqlanishi va o’ziga xos monopol egalikning mavjudligi bozorda monopol hukmronlikni yuzaga keltiradi. Tovar ishlab chiqaruvchilarning yagona bo’lmay, yana boshqalarning bo’lishi va tarmoqqa kirish erkinligi mavjud bo’lishiga qaramay, o’z tabaqalashgan tovari yoki xizmatiga o’zi baho qo’yish imkoniga ega bo’ladi. Bundan tashqari bu bozorda mayda va o’rta ishlab chiqaruvchilar bilan birga yiriklari ham ishtirok etadi. Shuning uchun ham hozirgi zamon harbiy mamlakatlar bozori tuzilishida shu biz ko’rayotgan monopolli raqobat ustunlik qiladi. Keyingi model — Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|