Mühazirə №15(2) Mövzu: Tabeli mürəkkəb cümlə və onun növləri Plan
Yüklə 82,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
7.Şərt budaq cümləsi
baş cümlənin ümumi məzmununa aid olub,baş cümlədəki iş,hal-hərəkətin,hökmün asılı olduğu şərti bildirir. Şərt budaq cümləsinin iki tipi vardır: I tip.Baş cümlə əvvəl,budaq cümlə sonra işlənir.Baş cümlədə bu şərtlə,o şərtlə,bir şərtlə,həmin şərtlə və s. qəlib sözləri olur.Budaq cümlə baş cümləyə ki bağlayıcısı və intonasiya ilə bağlanır.Məs.: Belələrini o şərtlə bağışlamağa dəyər ki,Səftəri aradan götürməyə kömək etsinlər;Maşınlar bir şərtlə göndəririk ki,saat doqquz tamamda burada olsunlar.(C.Ə) II tip.Budaq cümlə əvvəl,baş cümlə sonra işlənir.İkinci tipin aşağıdakı növləri vardır: 1.Budaq cümlənin xəbərində isə,-sa 2 əlamətləri,əvvəlində isə əgər bağlayıcısı işlənir.Məs.: Əgər bir baxmaqla öyrənsəydi,it qəssab olardı.(atalar sözü);Əgər gözlədiyimiz adamdırsa,səs-küy də az olar.(Ə.B) 2. Budaq cümlənin xəbərində isə,-sa 2 əlamətləri,əvvəlində isə əgər bağlayıcısı işlənir.Baş cümlədə onda (bəzən o vaxt,o zaman ) sözü də iştirak edir.Məs.: Əgər elə oradan geriyə dönmək istəsələr,onda ayrı əlac yoxdur.(“Koroğlu”) 3.Budaq cümlənin xəbəri isə (-sa 2 ) əlamətlərinə malik olub,ona bu vasitə ilə bağlanır. Məs.: Yolumuz uzun olsaydı,sizi həvəslə dinlərdim.(M.S.O) 4.Budaq cümlə baş cümləyə hərgah bağlayıcısı və isə (-sa 2 ) ilə bağlanır.Məs.: Hərgah bərkə düşsən,xəbər ver.(Ə.V) 5.Budaq cümlə baş cümləyə -mı 4 ədatı ilə bağlanır.Məs.: Yox,o bir söz dedimi,hər zaman unutmaz.(M.İ) 6.Budaq cümlə baş cümləyə indi ki,madam ki,bir halda ki,baxma ki bağlayıcıları ilə bağlanır.Məs.: İndi ki oğluna yazığın gəlir,dur özün götür.(M.İ);Madam ki,sözü Nadirin özü açdı,daha Zərəfşan nə üçün sussun? (İ.H);Bir halda ki iş görülməmişdir,demək,hesabat verməyə də dəyməz;Baxma ki aramızda söhbət açılıb,qoyun bir sual da verim.(İ.Ə) 7.Budaq cümlənin daxilində ki ədatı iştirak edir.Məs.: Bura ki gəldin,hər şeyi bacarmalısan? (M.İ) |