Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NOTA BENE !
Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralariga tibbiy yo‘sindagi hamda voyaga yetmaganlarga nisbatan tarbiyaviy xarakterda bo‘lgan majburlov choralarini kiritishimiz mumkin. Ushbu majburlov choralarining asoslari, maqsad va vazifalari haqida to‘xtalmasdan, ular qaysi hollarda jinoiy javobgarlikni yuzaga keltirishi va buning huquqiy oqibati haqida to‘xtalsak, ularning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1) bu choralarni qo‘llash yoki jinoiy jazoni istisno qiladi (muomalaga layoqatsizlar va voyaga yetmaganlar uchun) yoki jazoni vaqtincha to‘xtatadi (ayblov hukmi kuchga kirganidan so‘ng surunkali ruhiy kasallikka duchor bo‘lgan shaxslar uchun) yoxud jinoiy jazoni ijro etish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi (alkogolizm yoki giyohvandlikka chalinganlik tashxisi bor shaxslar uchun); 2) qaysi shaxslar davlat majburlovining ushbu choralariga tortilishi lozim bo‘lsa, ularning xohishidan qat’i nazar tortiladi, bosh tortgan taqdirda davlat tomonidan huquqiy ta’sir chorasi ko‘riladi; 3) bu choralarni qo‘llash sud organlari tomonidan amalga oshiriladi; 133 4) mazkur choralarni qo‘llash jazo sifatida ko‘rinmaydi va sudlanganlikni keltirib chiqarmaydi, lekin jinoiy javobgarlikni istisno qilmaydi. Ushbu huquqiy ta’sir choralarining bir qator jinoiy jazoga o‘xshash tomonlari mavjud, ammo ular umumiy jihatdan bir-biridan farq qiladi. Huquqiy ta’sir choralarining jinoiy jazo bilan o‘xshashliklari quyidagilarda ko‘rinadi: – mazkur huquqiy ta’sir choralari jazo singari jinoiy javobgarlikni amalga oshirish shakllaridan hisoblanadi; – jinoyat-huquqiy ta’sir choralarini qo‘llashning asosi – ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilishi sanaladi; – bu choralarni huquqiy tartibga solish va qo‘llash jinoyat qonuni bilan amalga oshiriladi; – bu ta’sir choralarini qo‘llashning bevosita huquqiy asosi – sud organlarining qonuniy hujjatidir; – ushbu huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash jinoyat sodir etgan shaxslar muayyan huquqlarining cheklanishini nazarda tutadi. Mazkur huquqiy ta’sir choralarining jinoiy jazodan asosiy farqi shuki, garchi ular jinoiy javobgarlikni amalga oshirish shakli sanalsa ham, bu choralar sudlanganlikni keltirib chiqarmaydi. Huquqiy ta’sir choralari ijtimoiy xavfli qilmish sodir etishning huquqiy oqibatidir. Ushbu choralar aksariyat hollarda, umumiy va xususiy ogohlantiruv mazmunida bo‘ladi. Aybdor shaxs sud tomonidan aqli noraso deb topilgan taqdirda tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari ko‘rinishida huquqiy ta’sir chorasi qo‘llanilishi to‘g‘risidagi masala qo‘yiladi. Xolbuki, mazkur choralarning asosiy maqsadi kelajakda jinoyat sodir qilinishining oldini olishdan iborat bo‘ladi. Shu sababli huquqiy ta’sir chorasini jazo deb baholash noto‘g‘ridir. Shu bilan birga bu huquqiy ta’sir choralari shaxsning huquqlarini chegaralab qo‘yadi va hech qanday so‘zsiz ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsning kelajakdagi jinoyatining oldini oladi. Jinoiy javobgarlik ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilishining huquqiy oqibati ekan, huquqiy ta’sir choralari ham sodir etilgan jinoyat oqibatidir. 134 |