M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

quruq to'yin gan bug'
d e b a talad i.
T o'yingan b u g 'n in g bug' saqlam i 
- b u g ' h osil b o 'lis h jara y o ­
n id a n a m m iq d o ri kabi q u ru q b u g 'n in g m iq d o ri h a m
0
d a n
1
g a ­
cha o 'z g a ris h i m u m k in .
A g a r 1 kg b u g 'd a X kg q u ru q b u g ' v a (1-X ) kg n a m b o 'lsa , X 
- kattalik
bug' saqlam i 
yoki b u g 'n in g q u ru q lik darajasi d ey ilad i, 
y a 'n i b u n a m b u g ' ta rk ib id a g i q u ru q b u g 'n in g m iq d o rid ir.
M asalan, X = 0,85 b o 'lsa , (1-X)=(1-0,85)=0,15 b o 'la d i, y a 'n i 
to 'y in g a n n a m b u g 'd a 85 % q u r u q b u g ', 15 % su v b o 'la d i.
A g a r to 'y in g a n q u ru q b u g 'g a o 'z g a rm a s b o sim d a issiqlik be- 
rilsa, u n in g h a ro ra ti k o 'ta rila d i, hajm i o rta d i va to 'y in g a n q u ru q
b u g ', 
o'ta q izigan bug'ga 
ay la n a d i. B u g 'n in g o 'ta qizish darajasi, 
Af 
haroratlar
a y irm a s id a n an iqlanadi:
44

---

t - o ' t a
q iz ig a n b u g 'n in g h a ro ra ti;
tm -
to 'y in g a n q u r u q b u g 'n in g h a ro ra ti.
20-§. Suv b u g 'in in g
P - v
diagram m asi
B ug' h o sil b o 'lis h jara y o n in i 
P - v
d ia g ra m m a d a tasv irla n ish in i 
k o 'rib c h iq ish d a q u y id a g i b e lg ila sh la m i kiritam iz:
a) s u y u q lik n in g 0 °C d a g i b a rc h a p a ra m e trla ri «nol» in d ek si b i­
la n (t0, 
v 0, ho,
So).
b) to 'y in is h h a ro ra tid a g i p a ra m e trla m i b itta sh trix b ila n ( f , 
v 'f
К
S').
d) to 'y in g a n q u r u q b u g ' p a ra m e trla rin i ik kita sh trix b ila n
(v",
h",
S").
e) to 'y in g a n n a m b u g ' p a ra m e trla rin i x in d e k s b ila n
h»
S x r ) -
f) O 'ta q iz ig a n b u g ' p a ra m e trla rin i in d ek ssiz
(v, h, S)
belgilay- 
m iz.
S ilin d rd a p o rsh e n o stid a 1 k g su v b o r va u n i b u g 'g a a y la n tirish
kerak, d eb faraz qilaylik. S ilin d m in g p o rsh e n ig a ta sh q i to m o n d a n
y u k - P k u c h q u y ilg a n va b u k u c h s ilin d r ich id a b o sim n i o 'z g a r­
m as b o 'lis h in i ta 'm in la y d i, d eb faraz qilaylik.
D ia g ra m m a d a ab ssissa o 'q ig a s u v n in g v a h osil b o 'lg a n
b u g 'n in g n isb iy hajm i, o rd in a ta la r o 'q ig a esa s ilin d rd a g i b o sim
q o 'y ilg a n . S h u n i aytib o 'tis h kerakki, d ia g ra m m a d a g i egri chiziq- 
lar, su v va b u g ' h a jm la rin in g h a q iq iy n isb a tig a m o s k elm ay d i. 
B unga sab ab sh u k i, p a s t b o sim la rd a s u v n in g h ajm i s h u b o sim d a
to 'y in g a n b u g 'n in g h ajm ig a n isb a ta n h iso b g a olm as d a ra ja d a ki­
ch ik b o 'la d i. S h u n d a y qilib, a g a r d ia g ra m m a q u ris h d a q a t'iy p ro - 
p o rsiy a la rg a rio y a qilsak va su v n in g h a jm in i a b ssissalar o 'q id a
m illim e trla rd a ifo d a la n g a n k esm a b ila n belg ilasak , u h o ld a to 'y in ­
g a n q u r u q b u g 'n in g h ajm in i m e trla rd a ifo d alash g a to 'g 'ri k elg an
b o 'la r edi. D ia g ra m m a n i q u rib chiqishni su y u q lik n i 0 °C d a n q ay ­
n a s h h a ro ra tig a c h a isitis h d a n b o sh la sh lo zim edi. L ekin b u oraliq- 
d a su v n in g h ajm i sh u n c h alik k a m o 'z g a ra d ik i, u n i d ia g ra m m a d a
ta sv irla sh n in g a h a m iy a ti qolm aydi.
S hu sababli b u g ' h o sil b o 'lis h in i 
p - v
d ia g ra m m a d a su v n in g
q a y n a sh ig a m o s k e la d ig a n h a ro ra td a n b o sh lay m iz. B ug' hosil
45

---

b o 'lish in in g b o sh la n ish i d ia g ra m m a d a Г n u q ta b ila n belg ilan ad i. 
Bu 1 kg su v to 'y in is h h a ro ra ti va b o sim id a (pv h da) s ilin d rd a
v x
h a jm n i eg allay d i. X u d d i sh u p a y td a s ilin d rd a faqat b ir fazali siste- 
m a n in g o 'z i su v b o 'la d i.