Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mugdan en kop qatlam.
Hawadagi kislorod janiw processine qatnasadi. Jer sharinda kislorodsiz tirishilik bolmaydi. Kislorod jer betindegi osimliklerdin tirishilik iskerligi onimi esaplanadi, osimlikler fotosintez payitmda suwdi ham karbonat angidrid gazin jutip, ldiratip, atmosferaga erkin kislorod ajiratip shigaradi. Basqa tiri organizmler tek gana kislorodti ozlestiredi. Karbonat angidridi tiri organizmlerdin dem ahwi, jamlgi jagihwi, organikaliq birikpelerdin shiriwi ham ldirawi aqibetinde atmosferaga shigariladi. Atmosferadagi azot ulken biologiyaliq ahmiyetke iye. 01 azot toplawshi bakteriyalar ham kok-jasil suw otlari ushm aziqliq deregi esaplanadi. Atmosferanm joqari shegarasi shama menen 2000 km biyiklikten otedi. Atmosfera bir neshe qabatlardan ibarat bolip, onm tiykargi massasi (90%) 10-16 km balentlikke shekem bolgan tomengi troposfera boliminde jaylasqan. Troposferada har 100 metrge shekem koterilgende hawa temperaturasi 0,6°C qa tomenleydi ham +40°C tan -50°C qa shekem paseyedi. Hawa rayi ham klimat tiykarman troposferadagi processler menen baylanisli. Atmosferanm usi qatlammda barliq jawinlar ham bultlar payda boladi, boranlar juz beredi. Troposfera ustinde 40-50 km ge shekem biyiklikte stratosfera jaylasqan ham onda temperatura janede paseyip baradi. Stratosferada 22-24 km araliqta jerdegi tiri organizmlerdi qorgaytugin, ultrafiolet nurlarinin lilken bolimin jutip qalatugin ozon (Оз) qatlami jaylasqan. Ozon gazi jiynalganda juqa, 2-4 mm qatlamdi payda qiladi, biraq qorgaw ahmiyeti juda lilken. Stratosferadan keyin, 50 km den joqarida mezosfera jaylasqan ham onda temperatura paseyip baradi. 80 km joqarida temperatura -70 °C ti quraydi. Onnan joqarida Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|