metabolitleri jeterli darejede toplamwinan baliqlardm nabit
boliwma sebep ekenligi aniqlangan.
Araldm ekologiyahq halatimn ozgeriwi natiyjesinde ol
jerdegi baliqlar gana emes, balkim olardin tiykargi azigi bolgan
omirtqasiz haywanlar - zoobentos ham zooplankton da nabit
bolgan. Тек suwdm joqari shorligma iykemlesken 2-3 mikrofauna
turi saqlamp qalgan.
Aral boyindagi shollesiw tenizdin aldmgi qirgaqlannan 200
km ge shekem keneydi ham usi ormlarda ushirasatugm haywanlar
alemin degradaciyaga ushirawma sebep boldi.
Aral boyi
togayliqlarinm
aste-aqmn
quntihwi
sebepli,
ol jerlerde
ushirasatugm 60 tan artiq gulli osimlikler, olar ishindegi relikt
ham endemik turler de jogahp ketiw qawpi astmda. Bugan sebep,
usi jerler lqlimimn keskin ozgeriwi, yagniy teniz maydaninin
kishireyiwi,
suw betinin paseyiwi, atirapmda hawa igalhgmin
kemeyiwi ham suwiq dawirlerdin sozihwi boldi.
Joqanda atap otilgen unamsiz ekologiyahq faktorlar tasiri
natiyjesinde aymaqta 5 mln. ga maydanda jana sholistan jiizege
keldi ham bul halat Aralboyi xalqmin social-ekonomikaliq
omirine kushli tasir korsetti.
Bizge belgili, 1994-jili 5 Orayliq Aziya mamleketlerinin
basshilan Aral aymagmda jiizege kelgen ekologiyahq apatshiliqti
jeniw ushm fmans bayliqlarm
birlestiriwge qarar etip, Araldi
qutqanw xaliq araliq fondi diizildi. Onda Araldi saqlaw boymsha
tayarlangan dastiir ham joybarlardi qarejet penen tamiyinlew ham
aymaqtin ekologiyahq jagdaym jaqsilawdan ibarat bolgan. Aral
apatshiliginan juzege kelgen qolaysiz jagdaydi jaqsilaw jumislan
BMSh, Xaliq araliq bank ham basqa xaliq araliq sholkemler
menen birge islesiwler alip barilmaqta. Sonnan 15 mln. dollar
ajiratihp, ol egin maydanlarmin jagdaym jaqsilaw, mektep, jasaw
ormlan, suwdi tazalaytugin imaratlardi quriw ushm bagdarlangan.
Aral boyinda tabiyiy jagdaydi tiklew ham qorgaw barisindagi
bul kiinnin tiykargi waziypasi tomendegilerden ibarat:
1.
Aymaqtin ekologiyahq jagdaym inabatqa algan halda
egislik maydanlarm suwganw, sanaat ham
xojaliq talaplan ushm
sanplanatugm suwlardi tejew ham normada isletiw.
377
2. Regional texnikaliq ham ot-shop ushin molsherlengen
osimliklerdi
jetistiriwde
kollektor
-izekesh
suwlarinan
paydalaniw;
3. Shol maydanlarda fitomelioraciya jumislann alip banwdi
tezlestiriw ham keneyttiriw;
4. Aymaqta mikroklimatti jaratiw jollan menen biologiyaliq
kop-tiirlilikti jaqsilawdi jolga qoyiw.
Jaqm keleshekte bunday jagdaylardi amelge asinw Aral
tenizi
hawizinde
ekologiyaliq
ham
social-ekonomikaliq
mashqalalardi sheshiwge imkaniyat beredi ham Aziyada ozine say
suw hawizin saqlap qaliw bansinda (liken rejelerdi amelge
asiriwga tiykar jaratiladi.
Dostları ilə paylaş: