O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
«Sey qonuni».
J.B.Sey A.Smitning erkin bozor, bahoning erkin shakllanishi, ichki va tashqi savdo, tadbirkorlarning cheklanmagan erkin raqobati va proteksionizmning har qanday ko‗rinishiga yo‗l qo‗ymaslik tamoyillarini qo‗llab-quvvatladi va ularni ko‗klarga ko‗tardi. Agar bu tamoyillar qo‗llanilsa, J.B. Sey bashoratiga ko‗ra ortiqcha ishlab chiqarish ham, ijtimoiy mahsulotni to‗la iste‘mol qilmaslik ham bo‗lmaydi, ya‘ni iqtisodiy inqirozlarning obyektiv zarurligi kelib chiqmaydi. U bu g‗oyani rivojlantirib, o‗zining «bozor qonuni»ni yaratdi. U ―Sey qonuni‖ deb ataladi. Bu qonunning mohiyatiga ko‗ra har qanday ishlab chiqarish daromadlarni keltirib chiqaradi, bu daromadlarga qiymati ularga teng bo„lgan tovarlar sotib olinadi, yalpi talab esa hamisha yalpi taklifga teng bo„ladi. Boshqacha qilib aytganda, tovarlar taklifi o‗zi uchun shaxsiy talabni yaratadi, ya‘ni o‗z tovarini sotib daromad olgan har bir kishi ushbu daromadga mos ravishda talabni keltirib chiqaradi (boshqa tovarlar sotib olinadi). Agarda hamma ishlab chiqarilgan tovarlarni bozorga yetkazish uchun yetarli sotuv kuchi vujudga keltirilsa, bozorda bu sotuv kuchidan foydalanilishini nima kafolatlaydi? Sey qonunida quyidagi oddiy javob keltirilgan: taklif o‗z talabini o‗zi yaratadi. Bunda muammo bo‗lmasligi mumkin, lekin taklif potensial talab yaratadi, biroq potensial talab bozorda haqiqiy talab sifatida qo‗llanilish yoki qo‗llanilmasligini hal qilish kerak. Rikardo, Jeyms Mill va Sey bunga barcha potensial sotuv qobiliyati iste‘molchi yoki tovar ishlab chqaruvchi uchun talab sifatida bozorga qaytarilgan, degan oddiy yondashuv bilan murojaat qildilar. Mantiqan olganda ular Smitning investitsiya kiritish qarorini saqlab qolish qarori vaziyatiga qaytdilar. Ular zaxira to‗plash imkoniyatini rad etdilar, ya‘ni hech kim oltinni qutida qulflab saqlolmaydi. Ularning tizimida pul faqatgina ayriboshlash vositasi bo‗lgan, shunday qilib ular depressiya yoki turg‗unlikning pulga oid sabablarining ehtimolini rad etganlar. Klassiklar izohiga ko‗ra Sey qonunining kamchiliklari bor, Maltus hech qachon bu kamchiliklarni aniq namoyish etmagan. U qabul 144 qilingan taxminlar o‗z isbotiga muhtoj bo‗lishi narariyasini rad etishga uringan. U bu nazariya noto‗g‗ri bo‗lgan, deb gumon qilgan, lekin u hech qachon bunday tanqid yoki daromadlar miqdori va iqtisodiy o‗sish darajasining hal qiluvchi omillarining muqobil nazariyasini aniq ifodalab berolmagan. 26 Demak, jamiyat miqyosida taklif va talab muvozanatlashadi, ortiqcha ishlab chiqarish bo‗lmaydi. Ortiqcha ishlab chiqarish faqat ayrim tarmoqlarda boshqa tarmoqlardagi kam ishlab chiqarish hisobiga vujudga keladi. Boshqacha qilib aytganda, ko‗p ishlab chiqarishdan qo‗rqmaslik kerak, faqat ayrim tovarlarning ortiqcha ishlab chiqarilish xavfi tug‗ilishi mumkin. «Sey qonuni» nomini olgan bu qoida klassiklar makroiqtisodiy nazariyasining asosini tashkil etdi va keyinchalik J.M.Keyns tomonidan inkor etildi. J.M. Keynsning tasdiqlashicha, odamlar daromadlarining barchasini iste‘molga sarflamaydilar, balki ularning bir qismini jamg‗arib boradilar. Bu esa shunga muvofiq ravishda yalpi talabni kamaytiradi, ish bilan bandlikni qisqartiradi. Pirovard natijada bunday holat Sey qonunining noto‗g‗ri ekanligini keltirib chiqaradi. Chunki bu qonunga muvofiq iste‘molga sarflanishi kerak bo‗lgan daromadning bir qismi jamg‗armaga ajratiladi. Demak, yalpi taklif bilan u keltirib chiqaradigan yalpi talab o‗rtasidagi muvozanat buziladi. Ammo «Sey qonuni»ning muhim tomoni shundan iboratki, iqtisodiy liberalizmning barcha prinsiplariga jamiyat tomonidan rioya qilinsa, ishlab chiqarish (taklif) o‗ziga mos ravishda iste‘molni (talabni) keltirib chiqaradi, ya‘ni tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish A.Smitning «tabiiy tartib» (pulning passiv roliga asoslangan mehnat natijalarini ayirboshlash) sharoitida, albatta, shunday daromadlarni keltirib chiqaradiki, ularga bu tovar va xizmatlar erkin amalga oshiriladi. Iqtisodiy liberalizm konsepsiyasining barcha tarafdorlari tomonidan «Sey qonuni» shu ko‗rinishda qabul qilingan va bozorda bahoning erkin tashkil topishi xo‗jalik konyunkturasidagi o‗zgarishga darhol moslasha 26 History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander 159-162 b. 145 oladi, iqtisodiyotning o‗zini o‗zi tartibga solib turishini kafolatlaydi, deb hisoblagan. Haqiqatan ham, agar pul faqat hisob-kitob birligi hisoblangan barterli iqtisodiyot amal qiladi, desak unda taklif miqdori talab miqdoriga teng bo‗ladi, ortiqcha ishlab chiqarish bo‗lmaydi. Bu Sey qonunining mohiyatini tashkil etadi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|