1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

219 
 
1.
Kaltsiy fosfat suvda erimaydi. Ammo undan kislotali tuproqlarda o‘g‘it sifatida 
qo‘llaniladi. Uning qo‘lanilishi nimaga asoslangan. 
2-guruh 1 topshiriq 
1.
Eng keng qo‘llaniladigan o‘g‘itlardan biri fosforitning nitrat kislotasi bilan ta‗siri natijasida 
olinadi. Shu reaktsiyaning tenglamasini yozing va o‘g‘it tarkibidagi azot va fosforning (Р
2
О
5 
hisobida) % miqdorini hisoblang. Hisoblashda kaltsiy digidrofosfat hosil bo‘lishini 
e‗tiborga oling, o‘g‘itdagi namlikni e‗tiborga olmang.
2 guruh 2 topshiriq 
1. 1 t superfofat tayyorlash uchun qancha miqdor (massa va hajm bo‘yicha) 66 % li sulfat 
kislotasi (ρ*1,57 g|m
3
) sarf bo‘ladi? 
2. Nima uchun superfofat ta‗minotga berishdan avval 20 kun omborda saqlanadi? 
3. Tarkibida 5 % kaltsiy karbonat bo‘lgan fosforida 10 g superfosfat olish uchun nazariy 
jihatdan qancha miqdor 65 % li sulfat kislotasi sarflanadi? 
 
 
Superfosfat olish va uning analizi.
Superfosfatni fosforit yoki apatitga sulfat kislota tasir ettirib olinadi:
2Ca
5
(PO
4
)
3 
+7H
2
SO
4
+17H
2
O=3Ca(H
2
PO
4
)
2
∙H
2
O+7CaSO
4
∙2H
2
O+2HF
 
Bu tasirlashuv suyuq va qattiq moddalar o‘rtasida sodir bo‘lganligi sababli reaktsiya juda 
sekin sodir bo‘ladi. Fosfatning parchalanishi
20-30 sutka davom etadi. Superfosfatda kaltsiy 
digidrofosfatdan (Ca(H
2
PO
4
)∙H
2
O) tashqari, ma‗lum miqdorda kaltsiy gidrofosfat (Ca HPO
4
∙2H
2
O), 
kaltsiy sulfat (CaSO
4
∙2H
2
O), shuningdek erkin fosfat kislotasi (H
3
PO
4
) ham bo‘ladi. 
Superfosfat olishning muayyan sharoiti–harorat, kislota kontsentratsiyasi va parchalanish 
vaqti boshlang‘ich xom ashyoning tarkibi, hamda uning fizik-kimyoviy tuzilishi orqali belgilanadi. 
Superfosfat tarkibidagi fosfarning (Р
2
О
5
hisobidagi) umumiy miqdori (Р
2
О
5 умум.
), 
o‘simliklarga o‘zlanadigan (tsitratli eritmada eriydigan) miqdori (Р
2
О
5œзл.
) va suvda eriydigan miqdori 
(Р
2
О
5с.э.
) uning asosiy sifat ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Fosfarning Р
2 
О
5œЗЛ .
miqdorini aniqlashda 
superfosfat daslab suv bilan, so‘ngra ammoniy tsitratning ammiakli eritmasi yoki Peterman eritmasi 
bilan ishlov beriladi. Suvli eritmaga asosan erkin holdagi fosfat kislota va kaltsiy digidrosfosfat o‘tadi.
Ammoniy tsitratning ammiakli eritmasiga esa suvda kam eriydigan kaltsiy gidrofosfat o‘tadi. 
Eritmadagi НРО
2
4
-
ioni magniy xloridning ammiakli eritmasi (magneziya aralashmasi) 
yordamida cho‘ktiriladi: